100 jaar Abe: Friese mythe duikt op in nooit vertoonde kleurenbeelden

Op de vraag of hij de beste Nederlandse voetballer aller tijden is, zullen niet veel mensen volmondig 'ja' zeggen. Maar dat Abe Lenstra tot de grootste mythen uit de vaderlandse voetbalgeschiedenis behoort, lijdt geen twijfel.

Uitgerekend in de week waarin de Friese legende 100 jaar zou zijn geworden - hij overleed in 1985 - is uniek beeldmateriaal opgedoken met hem in de hoofdrol. Het betreft een wedstrijd tussen Heerenveen en Haarlem uit 1948, een treffen in het kader van de zogeheten kampioenscompetitie.

De beelden werden gemaakt door Oeds Andries Brouwer, een destijds in Dokkum woonachtige amateurfilmer die het duel vastlegde met een 8mm-camera. Wat het extra bijzonder maakt, is dat de opnames in kleur zijn.

"We zijn hier echt heel blij mee. Het zijn de oudste kleurenbeelden van Nederlands topvoetbal die we tot nu toe kennen", zegt Syds Wiersma, coördinator van het Fries Film Archief. Hij steekt zijn enthousiasme niet onder stoelen of banken. De beelden zijn volgens hem uniek en van historische betekenis.

Onbruikbare flarden

"Het begon met een verzoek van Omrop Fryslân, dat een documentaire over Abe wilde maken vanwege zijn 100ste geboortedag op 27 november. Ze vroegen zich af of er nog onontdekte beelden van Lenstra waren die in ons archief verstopt lagen."

Met die opdracht dook Wiersma het archief in. Hij stuitte eerst op een paar flarden beeld van Heerenveen-Feyenoord uit 1943 en Heerenveen-SVV uit 1949. Een mooi begin, maar de opnames bleken te fragmentarisch om er echt iets mee te kunnen.

"We hebben de afgelopen dertig jaar een collectie van vijftienduizend films opgebouwd. En de metadata zijn lang niet altijd compleet. Dus makkelijk zoeken was het niet. Maar ik bedacht me dat Brouwer, de amateurfilmer, een sportfanaat was. Dat bracht me op het idee om in zijn collectie te kijken."

Een schot in de roos. Wiersma vond een spoel met zwart-witfilmpjes met daarop onder andere de vermelding '46-48, voetbal, Heerenveen'. Naast beelden van de fietselfstedentocht uit 1948 en een aantal motorraces bleek er ook een filmpje van een voetbalwedstrijd op te staan. In kleur nog wel! Bingo.

Bloedvorm

Wiersma: "Ik ben zelf een voetbalfanaat en zag direct dat het een duel tussen Heerenveen en Haarlem was. Aan de ambiance en het vele publiek te zien moest het een wedstrijd zijn die er echt om ging. Ik ben gaan zoeken en ontdekte dat het een duel uit 1948 om het landskampioenschap betrof."

Heerenveen behoorde in die jaren tot de top van Nederland, met tussen 1942 en 1951 negen noordelijke kampioenschappen op rij. In die tijd was Nederland opgedeeld in zes districten en de zes districtskampioenen streden aan het einde van het seizoen om de landstitel.

"Deze beelden uit 1948 zijn echt uit de topjaren van Heerenveen en Abe Lenstra", vertelt Johann Mast, schrijver van Lenstra's biografie. "In 1946 en 1947 was Heerenveen al heel dicht bij de landstitel, maar in '48 moest het echt gebeuren."

"Abe was in bloedvorm en het is niet voor niks dat Brouwer deze wedstrijd heeft uitgekozen om te filmen. Bij Haarlem, de kampioen van '46, speelde namelijk Kick Smit mee."

Heerenveen won de wedstrijd tegen Haarlem met 4-3 en Lenstra nam de gehele Friese productie voor zijn rekening. Wiersma deed echter een wrange constatering: geen enkele van die vier goals bleek op camera vastgelegd.

"Dat is wel heel erg spijtig, ja. Maar het was ook moeilijk voor een amateurfilmer. Hij had maar één rolletje van vier minuten en moest kiezen wanneer hij zijn camera aanzette. Dan ben je op beslissende momenten altijd te laat."

'Je ziet de klasse van een jonge Abe'

Geen beelden van een scorende Abe dus. Wel is de Friese legende duidelijk te herkennen als beide teams het veld betreden en wie heel scherp kijkt, ziet ook in de tweede helft een solo van Lenstra die eindigt met een schot dat door de doelman wordt gekeerd.

De titel ging dat jaar aan de neus van Heerenveen voorbij. "Lenstra raakte geblesseerd en kon niet op volle kracht meespelen in de laatste twee wedstrijden", weet biograaf Mast. "Heerenveen verloor ze beide en daardoor ging de titel naar BVV uit Den Bosch."

"Maar deze beelden zijn uniek. De verhalen over volgepakte tribunes waren bekend, maar nu zijn ze ook echt op beeld te zien. En je ziet de klasse van een jonge, snelle en beweeglijke Abe Lenstra bij de acties en dribbels. Dat maakt het echt prachtig."