Asscher zag, net als Wiebes, omvang kinderopvangaffaire niet

Oud-PvdA-minister Asscher heeft niet in de gaten gehad hoe veel ouders in de problemen waren gekomen door de kinderopvangtoeslag. Ook wist hij niet hoe groot de financiële nood was bij veel ouders. Dat verklaarde hij tijdens zijn verhoor door de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag.

"Waarom zijn de alarmbellen niet gaan rinkelen? Dat komt omdat ik die informatie niet kreeg", zei hij. Hij vindt terugkijkend wel dat hij meer had moeten doen met individuele signalen van burgers. Bijvoorbeeld met de brief van een ongeruste grootmoeder wier zoon en schoondochter in de problemen waren geraakt.

"Ik vel over mijn eigen optreden een hard oordeel, namelijk dat ik bij die brief had moeten onderzoeken of dit niet het topje van de ijsberg was."

Asscher werkte in zijn tijd als minister aan een nieuw systeem voor de kinderopvangtoeslag waarbij geen problematische terugvorderingen meer zouden ontstaan. De financiering zou rechtstreeks naar de opvang gaan, en per kwartaal. Ouders hoefden dan niet meer over hele jaren terug te betalen. "Ik dacht oprecht dat ik met de snelste oplossing bezig was."

Het nieuwe systeem is er overigens nooit gekomen omdat het volgende kabinet, waar Asscher niet meer in zat, dat niet meer wilde.

Niet in de gaten

Ook ex-staatssecretaris Wiebes heeft naar eigen zeggen niet in de gaten gehad dat ouders en gastouders in grote problemen zaten door het terugvorderen en stopzetten van kinderopvangtoeslag. "Ik heb het niet gezien", zei Wiebes, van 2014 tot 2017 staatssecretaris Financiën.

Ondanks signalen van ambtenaren in memo's, kritische rapporten van de Ombudsman en doordringende vragen van Kamerleden, had de VVD'er niet door dat er "bom" ontplofte.

Wiebes vertelde tegen de commissie dat hij het terugvragen van geld bij de ouders en gastouders vooral zag als een teken dat de complete toeslagenwet niet deugde. De lijst met problemen door deze slechte wetgeving was heel lang en dus kwam de kindertoeslagenaffaire niet prominent in zijn vizier.

Sociale bom

Tegen de commissie trekt hij het boetekleed aan. Wiebes zegt dat hij zich "zeer zwaar medeverantwoordelijk voelt" dat hij niet heeft gezien dat deze slechte wet een "brandende lont was die een sociale bom tot ontploffing bracht".

De commissie stelt veel kritische vragen in het verhoor om te achterhalen waarom Wiebes niet onder ogen zag. "Uw staatssecretarisschap kan eigenlijk uitgegumd worden. U heeft niets gezien", constateert commissielid Leijten van de SP. Wiebes probeert uit te leggen dat er sprake was van puzzelstukjes waarbij niemand de hele puzzel overzag. "Ja, hier is zo enorm iets misgegaan."

Kijk hier hoe Wiebes uitlegt dat hij de kinderopvangaffaire zag in een "lange rij" van problemen door de slechte wet:

Frans Weekers, van 2010 tot 2014 verantwoordelijk voor de Belastingdienst, kwam in de ochtend bij de commissie, die vorige week (top-)ambtenaren ondervroeg en deze week (oud-)bewindslieden.

Hij had liever een minder streng fraudebeleid van de fiscus gehad, zo zei hij tijdens zijn verhoor. Hij heeft gezocht naar een manier om het harde toeslagenbeleid te omzeilen. Dat ging dan over ouders die (zonder slechte intentie) hun eigen bijdrage niet hadden betaald en daardoor de hele kinderopvangtoeslag moesten terugbetalen, een veelvoud van het achterstallige bedrag. Weekers vond het een beter idee om alleen de eigen bijdrage alsnog te laten betalen, vertelde hij.

Wijsheid achteraf

Maar dat was niet het beleid van Sociale Zaken en daarbij deed ook de Raad van State in die tijd uitspraak dat het volledige bedrag terugvorderen juridisch het juiste was. "Met wijsheid achteraf zou je kunnen zeggen: was ik mijn gut feeling maar blijven volgen. Dan was mensen wellicht een vreselijke tijd bespaard gebleven."

Die wijsheid achteraf is dat duizenden ouders onterecht als fraudeur werden aangemerkt, vaak tienduizenden euro's moesten terugbetalen en in grote financiële en sociale problemen raakten.

Antenne

Weekers zegt dat ambtenaren vaak een "maatschappelijke antenne" ontbeerden. Hij hoorde daardoor niet wat er misging en liep achter de feiten aan. Aan het eind van zijn verhoor zei Weekers dat het onmogelijk is als bewindspersoon "om de ins en outs van een uitvoeringsinstantie als de Belastingdienst in de greep te krijgen".

De Tweede Kamer onderzoekt in twee weken hoe het heeft kunnen misgaan in de kinderopvangtoeslagenaffaire. Wat was bedoeld als financiële steun voor gezinnen met jonge kinderen, werd voor duizenden mensen een jarenlang slepende zaak.