Verhit debat over Pools-Hongaars EU-veto

'Chantage, politieke slavernij, veto.' De politieke scheldwoorden vliegen door de Brusselse vergaderzalen als het gaat om de voorwaarden die de Europese Unie wil koppelen aan het krijgen van EU-subsidies. Polen en Hongarije voelen zich geschoffeerd en hebben het ultieme middel ingezet: een veto tegen alle afspraken over de begroting en het nieuwe coronaherstelfonds van 750 miljard euro.

Het draait allemaal om de regels van de rechtsstaat. In de Europese verdragen staat dat de regels gerespecteerd moeten worden, waaronder die over persvrijheid en een onafhankelijke rechtspraak.

Polen en Hongarije zijn de laatste jaren regelmatig op de vingers getikt, er zijn zelfs procedures tegen de landen begonnen om ze het stemrecht af te nemen (artikel 7-procedure), maar uiteindelijk werden al die pogingen gestaakt omdat de twee landen altijd voldoende steun kregen van andere landen om zo'n procedure tegen te houden.

Ergernis

Met name in landen als Nederland en Finland leidde dit tot veel ergernis. "We zijn al tien jaar bezig om Polen en Hongarije op het rechte pad te houden, maar telkens ontspringen ze de dans, omdat ze net op tijd een politieke toezegging doen", zegt Kati Piri (PvdA), vicefractievoorzitter van de sociaaldemocratische fractie in het Europees Parlement.

Het Europees Parlement heeft de zaak nu op scherp gezet, door te eisen dat er in de toekomst geen Europees geld meer gaat naar landen die een loopje nemen met de rechtsstaat. Vorige week ging Duitsland (als tijdelijke voorzitter) akkoord met een voorstel om een dergelijke tekst op te nemen in de EU-regels. Met als gevolg dus het veto van Polen en Hongarije.

"Het is politieke chantage. Bovendien zijn er helemaal geen objectieve criteria voor wat een rechtsstaat is", zo omschreef de Hongaarse minister van justitie Judith Varga het voorstel. Het vervolgens uitgesproken veto leidde tot woedende reactie in de rest van Europa. Zo zei de Duitse minister van Europese Zaken Michael Roth vandaag dat het geen tijd is voor veto's. "Als een land zich aan de beginselen van de rechtsstaat houdt, heeft men niks te vrezen."

Gewonnen

Duitsland gaat nu proberen om een nieuw compromis te vinden. Dat compromis moet wel bepalingen bevatten over de rechtsstaat, zo laat de Franse minister van Europese Zaken Beaune weten. En ook de leider van de grote christendemocratische fractie in het Europees Parlement, de Duitser Manfred Weber, zegt dat de afspraken over de rechtsstaat niet per se tegen Hongarije en Polen zijn gericht. "Europa heeft op dit moment maar één vijand en dat is het coronavirus."

Voorlopig lijkt met name de Hongaarse premier Viktor Orbán niet van plan om zich zomaar gewonnen te geven. Afgelopen zomer, toen het onderwerp door de regeringsleiders op een lange EU-top werd besproken, slaagde hij erin om de oorspronkelijke tekst af te zwakken. Hij kwam na afloop in de vroege ochtend langs de Nederlandse ambassade gewandeld en zei met een grote glimlach: "Ik heb gewonnen. Ik ben tevreden."

Kati Piri snapt die reactie wel. "Hij heeft heel veel te verliezen. Al z'n vrienden, de familie, iedereen profiteert mee van de Europese geldstroom. Het is bijna een verdienmodel."

Rutte houdt rug recht

De kwestie kwam vanmiddag ook aan de orde in de Tweede Kamer. In het vragenuur noemde premier Rutte de blokkade door Polen en Hongarije niet acceptabel. Hij zei dat hij zijn "rug recht wil houden" en dat hij achter de afspraken over de Europese begroting, het coronasteunfonds en de koppeling aan de rechtsstaat staat.

Rutte benadrukte dat behalve Hongarije en Polen alle landen van de EU het akkoord daarover steunen. De afspraken zijn voor het Nederlandse kabinet de ondergrens: "Wij willen daar niet onder zakken".

De premier voegde er wel aan toe dat Nederland nu formeel niet aan zet is. Hij heeft achter de schermen wel diverse betrokkenen laten weten hoe hij erover denkt.

Autocratisch leider

Een Kamermeerderheid staat achter Rutte. D66-fractievoorzitter Jetten noemde de houding van Hongarije en Polen te bizar voor woorden. "Doordat een autocratische leider als de Hongaarse premier Orban wil doorgaan met het slopen van de rechtsstaat, zit de hele unie dadelijk mogelijk zonder begroting en zonder herstelfonds om de economie er weer bovenop te helpen", zei hij. Andere Kamerleden gebruikten soortgelijke woorden.

PVV-leider Wilders ziet de blokkade door Hongarije en Polen juist als geweldig nieuws. Hij vindt Orban "een enorme held", bij wie Rutte zich zou moeten aansluiten.