SCP: hoge verwachtingen decentralisatie niet waargemaakt

Het Sociaal en Cultureel Planbureau rekent af met hooggespannen verwachtingen van de decentralisatie van zorg- en ondersteuningstaken van het Rijk naar gemeenten. "Er waren in 2015 allerlei prachtige gedachten, maar in de praktijk blijkt dat het niet is gelukt", stelt onderzoeker Mariska Kromhout.

Het Rijk moet volgens haar dringend zaken veranderen. "Niets doen is geen optie."

Vijf jaar geleden werd de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning, de Jeugdwet en de Participatiewet een taak van de gemeenten. Meer maatwerk, zelfredzaamheid, hulp uit het eigen netwerk - en dat allemaal met minder geld, was de gedachte.

Peter is slechtziend en moest toen hij werkloos raakte bij de gemeente aankloppen voor hulp - maar dat bleek een moeizaam en pijnlijk proces:

Volgens die zorgwetten moeten gemeenten kwetsbare mensen hulp bieden. Het gaat een brede groep, met veel verschillende problemen: kinderen, ouderen en mensen met een beperking en afstand tot de arbeidsmarkt. Het idee was om hulpbehoevende burgers sneller en beter te helpen, maar dat is niet gelukt, concludeert het SCP nu.

"Als je bijvoorbeeld kijkt naar de Participatiewet, dan zijn die mensen er nauwelijks op vooruit gegaan en sommigen zijn er zelfs op achteruit gegaan", zegt Kromhout. Ook de arbeidsparticipatie is de afgelopen jaren niet verbeterd.

In de jeugdzorg zijn de wachtlijsten nog steeds te lang, ook bij de Jeugdbescherming. En daar zitten nou precies de kwetsbaarste kinderen, zegt Kromhout.

Ook maakt ze zich zorgen om ouderen met een zorgvraag die steeds langer thuis moeten blijven wonen. "De groep ouderen die tussen thuis en het verpleeghuis in zit, wordt niet goed geholpen."

Het zijn een paar van vele knelpunten van de decentralisatie, waardoor de meest kwetsbare mensen soms aan het kortste eind trekken. Kromhout wijst erop dat veel mensen wel hulp krijgen. "Maar er wordt te veel verwacht van mensen zelf en hun netwerk. In veel gevallen kunnen ze niet voor zichzelf zorgen en er is niet altijd iemand in het eigen netwerk die kan helpen."

Structurele tekorten

De decentralisatie ging gepaard met de verwachting dat gemeenten het met minder geld af konden, maar zij komen nu al jaren structureel geld tekort. Het SCP verwacht dat dat de komende jaren het aantal kwetsbare mensen eerder zal toe- dan zal afnemen, mede als gevolg van de coronacrisis.

De pandemie creëert nieuwe kwetsbare groepen die een beroep zullen doen op ondersteuning. Daarmee zullen ook de uitgaven toenemen. "We hebben geen financiële analyse gemaakt, maar alleen meer geld erbij is niet genoeg", zegt Kromhout.

Nu actie, 'geen tijd te verliezen'

Samen met haar collega's adviseert om zo snel mogelijk actie te ondernemen. Het Rijk moet volgens haar "herbezinnen en bijsturen". Er moet een realistischere kijk komen op zelfredzaamheid en de zogenaamde zorgzame samenleving, aldus Kromhout.

In de praktijk moeten de verschillende ministeries beter samenwerken, de regels en procedures moeten simpeler worden en moet er meer vanuit de burger worden gedacht. "En dat moet liever vandaag nog dan morgen."

Kromhout vreest dat de aanbevelingen een jaar in de kast verdwijnen door de aankomende verkiezingen en kabinetsformatie. "Het gaat om kwetsbare mensen, dus er is geen tijd te verliezen."