Turbulente week voor Turkse economie, is de lira te redden?
De Turkse economie en de familie Erdogan hebben een turbulente week achter de rug, die begon toen president Erdogan op zaterdagochtend de baas van de centrale bank de laan uit stuurde. Daarop volgde de minister van Financiën, Berat Albayrak, die zelf zijn vertrek aankondigde. Dat deed hij, hoogst ongebruikelijk en compleet onverwacht, in een bericht op Instagram.
Albayrak is behalve minister ook de schoonzoon van Erdogan, getrouwd met zijn dochter en vader van vier van zijn kleinkinderen. Albayrak zei op te stappen vanwege gezondheidsredenen en om meer tijd aan zijn familie te kunnen besteden. Er zijn weinig Turken die dat geloven.
Later in de week werd langzaamaan duidelijk dat Albayrak zich waarschijnlijk gepasseerd voelde door de plotselinge machtswissel bij de centrale bank. En dat Albayrak niet door een deur kan met de nieuwe door Erdogan aangewezen bankgouverneur. Hoe de verhoudingen er binnen de familie voor staan, weet niemand.
30 procent minder waard
Dat de Turkse economische top op de schop moest, heeft alles te maken met de economische crisis waar de Turken nu al een aantal maanden mee te kampen hebben. De munt, de lira, verloor sinds begin dit jaar 30 procent van de waarde. En als het geld van de Turkse burger zo snel minder waard wordt, leidt dat tot onrust in de samenleving. Veel mensen hebben het moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen vanwege de stijgende prijzen in de supermarkt. Ze waren nog maar amper opgekrabbeld uit de lira-crisis van 2018. De coronapandemie zorgde voor een extra klap.
Op de vis- en groentemarkt in het district Kadiköy in Istanbul is dat te merken. Citroenen bij fruitverkoper Azat zijn onlangs 50 procent duurder geworden. Hij laat drie goudgele citroenen over zijn handpalm rollen. "Die waren 10 lira per kilo, nu moeten we ze voor 15 lira verkopen", zegt hij.
En zo is de val van de lira het gesprek van de dag in Turkije, zegt Mitra Nazar in deze reportage:
Tomaten en granaatappels hebben dezelfde prijsstijging ondergaan. Het heeft te maken met de hogere kosten om ze uit het zuiden van Turkije naar Istanbul te vervoeren. "Benzine, arbeidskosten, alles is duurder geworden", zegt Azat. Lang probeerde hij de prijs laag te houden, maar nu kon hij niet anders. "Ik moest wel."
Een jonge vrouw, ambtenaar bij de gemeente, laat de citroenen liggen. "Het is gewoon te duur", zegt ze. "Ze zeggen dat we juist nu vitaminen moeten eten vanwege de pandemie, maar wie kan het nog betalen?"
Turken hebben de lira-crisis van 2018 nog vers in het geheugen. Een handelsoorlog met de Verenigde Staten leidde toen tot een valutacrisis. Buitenlandse investeerders verloren het vertrouwen in de Turkse regering. De koopkracht daalde flink, de overheid verkocht gesubsidieerd groente, fruit en brood op straat.
Conflicten leiden tot dalend vertrouwen
Dit jaar zijn het ook diplomatieke ruzies die de lira geen goed hebben gedaan. Erdogan heeft onenigheid met de EU over gas- en olievondsten in de Middellandse Zee; een conflict met Griekenland over maritieme grenzen dat hoog is opgelopen. Er is aanhoudende kritiek op Erdogan over de Turkse betrokkenheid bij conflicten in Libië, Syrië en in Nagorno-Karabach. Brussel dreigde eerder met sancties; deze week kwam in Nederland de roep om een wapenembargo.
Het zorgt voor minder vertrouwen in de munt. Daarnaast zijn de twijfels over de onafhankelijkheid van de centrale bank, die bij crisis van 2018 ook een rol speelde, niet weg. Al jaren wordt aangenomen dat de baas van de bank niets kan doen zonder toestemming van de president.
"President Erdogan is iemand die niet graag luistert naar anderen. We zien hem als leider die alleen zijn eigen waarheden gelooft", zegt econoom Selcuk Gecer. "Dat heeft geleid tot een verkeerd economisch beleid, waardoor we nu afstevenen op een ongekend diepe economische crisis."
Dat Erdogan de bankdirecteur op straat zette op het moment dat de lira naar een diepterecord was gezakt, laat wél zien dat de crisis nu serieus wordt genomen, zegt Gecer. "Economische problemen leiden tot het verliezen van kiezers. Na de vorige crisis won de oppositie de grootste steden van het land. Dat had alles te maken met de economie. Daar is Erdogan zich zeker van bewust."
Toch is er meer nodig om de lira uit het slop te trekken. Turkije moet de rente verhogen, daar zijn de meeste economen het over eens. Pas dan zullen financiële markten weer vertrouwen krijgen. Maar Erdogan is daar geen voorstander van. Hij wil juist een lage rente, zodat bedrijven goedkoop kunnen lenen en blijven investeren. Vooral de bouwsector heeft de afgelopen jaren geprofiteerd van de lage rente.
Erdogan zei dinsdag dat Turkije een "historisch gevecht voert met diegenen die Turkije, met hun rente, wisselkoersen en inflatie, willen dwingen zich over te geven". Hij zet in op andere maatregelen, zoals het stimuleren van binnenlandse productie. "Met productie, investeringen, werkgelegenheid en een export-georiënteerde ontwikkeling zullen we ons pad vervolgen."
Of de nieuwe baas van de centrale bank toch zal besluiten de rente te verhogen, is nog niet duidelijk. Na de machtswissel in de economische top steeg de lira wel meteen in waarde ten opzichte van de dollar, wat erop kan duiden dat de financiële markten verwachten dat er concrete maatregelen aankomen. Maar blijft de rente laag, dan zal de lira verder in koers zakken.
Op 19 november is de eerstvolgende rentevergadering. Dan wordt bekend welke maatregelen worden getroffen om de lira te redden.
