Mensen in de problemen door schulden bij familie en kennissen

• Bart Kamphuis en Charlotte Klein

  redacteuren Economie

Mensen met informele schulden - leningen die niet op papier staan maar wel moeten worden afgelost - dreigen door de coronacrisis verder in de problemen te komen, waarschuwen hulporganisaties. Zij zien steeds meer mensen die niet in aanmerking komen voor allerlei vormen van hulpverlening, omdat ze niet kunnen aantonen dat hun schulden echt bestaan.

De Alliantie Vrijwillige Schuldhulp (AVS), waarbij onder meer het Leger des Heils en Humanitas zijn aangesloten, waarschuwt voor een ondergeschoven probleem. "We zijn heel erg bezig met de geregistreerde schuldenproblematiek, met de armoede, met allerlei regelingen om te zorgen dat mensen nu rond kunnen komen", zegt AVS-voorzitter Tamara Madern. "Maar die informele schulden gaan lange tijd doorwerken. Want die moeten toch op termijn afbetaald worden."

Bij de AVS horen ook organisaties voor Nederlanders met een migratieachtergrond, zoals het Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders (SMN). "We zien, zonder uitzonderingen, dat in alle regio's in Nederland gezinnen in de problemen komen", zegt Sahil Achahboun van SMN.

Traditie

Oktay Ünlü van het Inspraakorgaan Turken in Nederland (IOT) benadrukt dat voor ondernemers en particulieren met een Turkse of Marokkaanse achtergrond lenen bij vrienden en familie deel uitmaakt van een eeuwenoude culturele traditie. "Dat werkt in het algemeen goed, maar in tijden van crisis wat minder."

Volgens de organisaties wordt lenen bij een bank voor ondernemers met een migratieachtergrond minder toegankelijk gemaakt, door de formele taal en online-vaardigheden die ervoor nodig zijn. Ook discriminatie zou een rol spelen. Ünlü: "Ik vind dat een vervelend woord, maar ik zie wel dat het voor meneer Jansen veel makkelijker is een lening te krijgen dan voor meneer Hassan."

Zo belanden mensen met geldproblemen geregeld in het informele circuit, waar de enige hulp die wordt geboden meestal bestaat uit nog meer geld lenen, vaak van familie of vrienden. Dat kan ze nog kwetsbaarder maken.

"Mensen met een biculturele achtergrond worden nog steeds uitgesloten in delen van de arbeidsmarkt, ze krijgen minder betaald, hebben kortere contracten en slechte ouderdomsvoorziening", zegt Sahil Achahboun. "Bovendien maken meerdere generaties deel uit van één gezin, wat toeslagen in de weg zit."

Volgens Achahboun zijn er goede schuldhulporganisaties in Nederland, maar is er onvoldoende representatie in het personeel: "Het is belangrijk dat je herkent wat er achter de voordeur leeft. Dat is er nog niet genoeg." Daarbij is zelfredzaamheid een onderdeel van de identiteit van migranten. Vaak is ook de familie in het moederland nog afhankelijk van de inkomsten. Erkennen dat je voor hen niet meer de rots in de branding kan zijn, is volgens Achahboun nauwelijks een optie.

Taboe

Volgens de Alliantie Vrijwillige Schuldhulp kennen Turkse en Marokkaanse ondernemers ook niet altijd de weg naar steun. De overheid doet volgens het verbond te weinig om hen te bereiken. "De netwerken om informatie te verspreiden zijn er, maar daar wordt nauwelijks gebruik van gemaakt. En waarom gebeurt dit alleen in het Nederlands?", vraagt Ünlü.

Habib El Kaddouri van SMN merkte dit ook. Daarom heeft hij samen met Geldfit - een online tool die helpt met de juiste hulp zoeken bij schulden - de filmpjes in het Marokkaans-Arabisch en Tamazight (Berbers) vertaald. Binnenkort worden de filmpjes ook in het Turks vertaald.

Ook zijn er hulporganisaties die mensen met informele schulden wel helpen, zoals Al Amal in Utrecht. Die stichting heeft een eigen voedselbank, waar het niet nodig is om zwart op wit aan te tonen dat je schulden hebt. "Zo kan een cliënt in aanmerking komen voor een voedselpakket, waar dat niet lukt bij een reguliere voedselbank", zegt Yasmina Youjil, vrijwilliger bij Al Amal. Ze maakt regelmatig mee dat cliënten bij de gemeentelijke schuldhulp te horen krijgen dat hun schulden niet meegenomen kunnen worden bij een hulptraject, omdat ze niet op papier staan, zegt ze. "Zij moeten dan vaak nog meer lenen, om toch hun vaste lasten te kunnen betalen."

Behalve met voedsel helpt Al Amal ook met begeleiding naar fondsen voor bijvoorbeeld kinderkleding of naar tijdelijke bijstand. "Zo ontstaat dan ruimte om toch de vaste lasten te kunnen betalen", zegt Youjil.

Oktay Ünlü van het IOT legt de hoogste prioriteit bij het wegnemen van schaamte. "Er heerst al een schuldentaboe, onder Marokkaanse en Turkse Nederlanders nog meer. Armoede- en schuldschaamte is cultuurgebonden: je hangt niet je vuile was buiten. Wij hebben echt een paar dagen nodig voordat wij met iemand een open gesprek kunnen voeren."