'Overheid was te snel met het toezeggen van steun aan KLM'

De Nederlandse staat heeft te vroeg gezegd dat KLM staatssteun zou krijgen. Daardoor kreeg de overheid een slechtere onderhandelingspositie bij de gesprekken met banken over de toekomst van het luchtvaartconcern.

Dat staat in een rapport van de Rekenkamer. Die heeft gekeken of de overheid juist heeft gehandeld bij hulp aan bedrijven. Op 24 april maakte het ministerie van Financiën bekend dat er 2 tot 4 miljard euro steun zou worden gegeven, terwijl de onderhandelingen met banken toen nog moesten starten.

Ambtenaren schreven eind mei in een intern stuk aan de minister van Financiën: "De onderhandeling met de banken is moeizaam, omdat zij in een vrij riante positie zitten. Zij gaan ervan uit dat de steun toch wel gegeven wordt door de Nederlandse staat." De uitkomst van de gesprekken is dat de staat nu 93 procent van het risico van de steunoperatie draagt.

Belangenverstrengeling

Over het algemeen is de toon van het rapport positief. Er zijn lessen getrokken uit fouten uit het verleden, maar er zijn ook kritiekpunten. Zo had de overheid ABN Amro als adviseur aangesteld voor de staatssteun aan KLM, terwijl die bank ook als betrokken partij bij de onderhandelingen zat. Daardoor kan er sprake zijn van belangenverstrengeling.

Het kabinet wijst in een reactie op interne procedures bij de bank die belangenverstrengeling moeten voorkomen en zegt daarop te vertrouwen.

Onderzoekers noemen het daarnaast opvallend dat van KLM niet op voorhand een reddingsplan is gevraagd en KLM hier zelf ook niet mee kwam. Andere ondernemingen kwamen wel met dat soort plannen bij hun aanvraag. "De rol en de verantwoordelijkheid voor het overleven van KLM verschoof hiermee van de ondernemer naar de staat."

Het ministerie van financiën zegt in een reactie op het rapport dat de criteria van de Rekenkamer voor diverse steunoperaties eind juni bekend zijn gemaakt. Dat was nadat de steunoperaties al liepen of waren afgerond. "In het specifieke geval van KLM heeft de Nederlandse staat bewust gekozen vanaf het begin geen onzekerheid of onduidelijkheid te laten bestaan dat het publieke belang van luchthaven Schiphol in combinatie met KLM geborgd zou worden", zegt een woordvoerder.

HEMA

Aan vier bedrijven is individuele steun verleend voor ruim 3,5 miljard euro: KLM, Royal IHC, SMART Photonics en Stichting Garantiefonds Reisgelden (SGR). De Nederlandse staat heeft steunverzoeken van spoorwegbedrijf NS, grondafhandelaren op luchthavens en warenhuis HEMA afgewezen.

Bij de NS heeft de overheid een algemene regeling opgetuigd voor openbaar vervoerbedrijven. De overheid is nog in gesprek over eventuele steun volgend jaar. Bagageafhandelaren deden het verzoek om eerder aanspraak te kunnen maken op de NOW-regeling, maar dat verzoek werd afgewezen.

Ook HEMA klopte dit jaar aan bij de overheid. Aanvankelijk waren ambtenaren van Economische Zaken van oordeel dat niets doen geen optie was, maar later concludeerde een externe adviseur dat een faillissement onwaarschijnlijk was. Het ministerie wilde toen afzien van steun, maar uiteindelijk trok HEMA de hulpaanvraag in na een akkoord met de schuldeisers.