Het raadsel van Kamtsjatka: waardoor stierven opeens bijna alle zeedieren?

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Het Oost-Russische schiereiland Kamtsjatka staat voor een raadsel. Al wekenlang spoelen octopussen, krabben en vissen dood aan. Volgens onderzoekers is 90 tot 95 procent van de zeedieren in de regio dood. Inmiddels spoelen ook op de eilandengroep de Koerilen zee-egels, platvissen en weekdieren aan.

De oorzaak van de plotselinge massasterfte is nog altijd niet bekend, maar gespeculeerd wordt er genoeg. Lokale activisten wijzen op chemische stortplaatsen, oliedumpingen of het lekken van een raketvloeistof op een militaire basis als bron. Maar volgens de autoriteiten heeft de massasterfte een natuurlijke oorzaak. De toezichthouder op het beheer van natuurlijke hulpbronnen denkt aan giftige algen.

Dat is een optie, zegt Dedmer van de Waal van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO). "Met stabiel weer kunnen giftige micro-algen opeens enorm groeien. De randvoorwaarden worden steeds beter door hogere temperaturen en CO2-uitstoot als gevolg van klimaatverandering." Ook in Nederland zou het snel kunnen omslaan, waarschuwt de algenexpert, maar daar is weinig zicht op.

Dit zijn beelden van aangespoelde karkassen van begin oktober:

Toch is Van de Waal sceptisch over de lezing van de autoriteiten, mede vanwege de omvang van de sterfte. "Meestal sterft een bepaalde groep dieren, die iets specifieks eten waar de algen in zitten, zoals mosselen. Maar nu zie je allerlei soorten tegelijk sterven."

Daarnaast is het opmerkelijk dat surfers zich meldden met misselijkheidsklachten en brandende ogen. Dat associeert Van de Waal niet met giftige algen: "Dan moet je echt door een hele dikke massa algen zijn gegaan."

Op satellietbeelden is troebel en gelig water te zien, maar het is geen drabbige massa:

Het is in ieder geval een scenario dat uitgezocht moet worden, vindt de algenkenner. "Dat kan eenvoudig door monsters te nemen. Dan weet je het meteen." Tot dusver zijn er geen sporen van algen gevonden, meldt het Russische RBC op basis van een anonieme bron die betrokken is bij het onderzoek.

Gebrek aan toezicht

Dan de andere opties. Onderzoekers hebben een vulkanische oorzaak uitgesloten: actieve vulkanen liggen zeker 300 kilometer verderop. Ook een grote oliedumping wordt door experts voor onmogelijk gehouden. Hoewel de autoriteiten een lekkend olieschip hebben gedetecteerd en vervolgd, is het niet mogelijk dat olie zeedieren doodt die in diepwater of op de bodem leven.

Daarom gaan milieuorganisaties, lokale activisten en wetenschappers uit van milieuvervuiling als oorzaak. Rem Ljandzberg, universitair hoofddocent ecologie van de Technische Universiteit van Kamtsjatka, trof in het zeewater enorme percentages fosfaat, ijzer, fenol en ammonium aan. Hij pleit daarom voor het doorzoeken van opslagplaatsen voor pesticiden.

Er bestaan al lange tijd zorgen over onbeheerde vuilstortplaatsen en de opslag van raketbrandstof op militaire oefenterreinen, vertelde Ruslandkenner Helga Salemon in Met het Oog op Morgen. "Maar zelf stellen ze dat er niet zoveel aan de hand is. Het is een typisch staaltje verwar-en-heers."

Russen begaan met natuur

Dat betekent niet dat Russen niet begaan zijn met hun flora en fauna. Bioloog Barwolt Ebbinge, die veel onderzoek in Siberië heeft gedaan, zegt dat er een sterke binding met de natuur bestaat. "Zelfs in Moskou, waar mensen graag paddenstoelen gaan plukken buiten de stad. Poetin laat dat ook graag zien, poserend op foto's met tijgers en beren."

De president zal zich pas mengen in de kwestie in Kamtsjatka als de woede van de bevolking groot genoeg is, denkt Salemon. "Hij werd eens in een live-uitzending geconfronteerd met een vieze vuilnisbelt bij woningen en toen liet hij het per direct sluiten. Vervolgens kwam dat afval op een andere vuilstort terecht en werden daar mensen ziek."

Vooralsnog houdt Poetin zich afzijdig van de kwestie en is de gouverneur van Kamtsjatka de leidende figuur. Hij houdt de oorzaak in het midden en heeft internationale onderzoekers om hulp gevraagd om de natuur te beschermen. Ongeacht of de mens verantwoordelijk is: het is aan de mens op het probleem op te lossen.