Eerherstel voor doodgeschoten tegenstanders Franco-dictatuur

• Rop Zoutberg

  correspondent Spanje

Eerherstel voor de slachtoffers, verheerlijking van de dictatuur verbieden, massagraven openen. Spanje hoopt met een nieuwe wet de zwarte bladzijde van de burgeroorlog (1936-1939) en het daaropvolgende Franco-regime (tot 1975) af te sluiten. De regering wil de komende jaren duizenden slachtoffers uit anonieme massagraven halen en hun lichamen teruggeven aan hun families.

Het dictatoriale verleden is nog altijd zichtbaar en een open zenuw in Spanje. Bij een muur achter de begraafplaats van Guadalajara wordt vandaag het laatste lichaam geborgen uit een massagraf. Al twee weken graven vrijwilligers in een put waarin doodschoten dorpelingen destijds werden gedumpt. Een verbrijzelde schedel met een schotwond door het hoofd is duidelijk zichtbaar.

De botten gaan behoedzaam in plastic zakjes voor dna-onderzoek dat hierna begint. Iets verderop wordt de aarde verder gezeefd, op zoek naar knopen, tanden of vullingen die nog tussen het zand en de stenen kunnen zitten.

Zoeken naar familieleden

Vanaf een afstandje kijkt Ángeles Ortega toe. Haar oudoom Romualdo ligt ergens tussen de 21 skeletten. "Ze waren overduidelijk een doelwit van de soldaten van Franco. Om wraak te nemen. Omdat ze republikein waren, vakbondsmannen, tegenstander waren in de oorlog. Ze pakten ze op. Ze werden als ongedierte in die put gegooid."

Bekijk hier de video van Ángeles Ortega. Ze gaat vaak bij het massagraf op de begraafplaats kijken.

De executies moeten ergens tussen eind februari en maart 1940 zijn geweest. De gedrongen generaal Francisco Franco kwam als winnaar uit de burgeroorlog en vestigde in zijn land een dictatuur. Duizenden tegenstanders, voor zover ze niet naar Frankrijk of andere landen vluchtten, werden opgepakt en kwamen in concentratiekampen terecht. De zuiveringen die daarna begonnen, zijn tegenwoordig een open zenuw in het land.

Onderwijs over de Franco-dictatuur

Volgens voorzichtige inventarisaties liggen zeker honderdduizend mensen in massagraven verspreid over het hele land. Als het aan de Spaanse regering ligt, wordt een deel van deze slachtoffers de komende jaren met overheidssteun opgegraven. Met een nieuwe wet worden veroordelingen door het Franco-regime geannuleerd en komt er eerherstel van slachtoffers. Ook moet er beter over het beladen verleden van het land onderwezen worden, zo staat in de plannen.

"Door het opgraven keert de geschiedenis van deze doodgeschoten mannen terug", vertelt Marco González, een van de vrijwilligers bij het massagraf in Guadalajara. "Wie waren ze, waarom werden ze vermoord?" Spanje heeft tot nu toe maar weinig betekend voor mensen die jarenlang zochten naar hun familieleden, zegt González. De nieuwe wet die daar iets aan moet veranderen is wat hem betreft welkom, al vreest hij een ellenlange behandeling in het parlement.

"We moeten stoppen met praten en gewoon aan het werk gaan. Vrijwilligers zijn in Spanje al twintig jaar bezig met het openmaken van de graven. De klok tikt. Het land moet nu de families gaan helpen die om hulp vragen." Hij wijst naar de muur rechts van het opengemaakte graf. In de bakstenen zitten overal de kogelgaten van de executies. "Dit is al het derde massagraf waaraan we werken. Even verderop liggen nog 350 lichamen."

Op zoek naar opa

Van Ángeles Ortega ligt daartussen nog een tweede doodgeschoten familielid, haar eigen opa Francisco. "Het was wraak. Hij werd geëxecuteerd omdat ze zijn oudste zoon niet konden pakken." Ze gaat vaak kijken bij de massagraven bij het kerkhof. "Ze moeten daar weg, ze zijn niet op de plek waar ze moeten zijn. Hun plek is in hun dorpen, bij hun families. We willen geen wraak. We zoeken alleen de botten van onze overgrootouders."

Maar ook in haar geval dringt de tijd. De oudste dochter van haar vermoorde oudoom Romualdo leeft nog altijd. "Ze is nu 93 jaar. Iedere dag belt ze me. Ze wacht op mijn bericht dat hij eindelijk is gevonden."