Ervaringsdeskundigen helpen vaker ggz-patiënten: 'In hetzelfde schuitje gezeten'

• Anna Mees

  redacteur Online

Ze hebben zelf psychiatrische problemen gehad en ondersteunen mensen die daar nu mee kampen: Ervaringsdeskundigen in de ggz worden steeds meer ingezet. "Ze hebben in hetzelfde schuitje gezeten. Dat merk je aan bepaalde woorden en dat voel je", zegt Paul* (49). Hij heeft een bipolaire stoornis en is verslavingsgevoelig.

"Nog even een peukie roken", zegt hij in de bungalow van zorginstelling Umah-hai in Doorn en verdwijnt achter een kralengordijn de tuin in. Paul woont hier en krijgt er psychosociale begeleiding en ondersteuning. Dit keer van ervaringsdeskundige Oscar Römer (64), die tot vijftien jaar geleden kampte met een harddrugsverslaving. Ze mediteren en praten in een groepje over wat er bij ze naar boven komt. De sessie wordt 'Zelfreflectie en stabilisatie' genoemd.

In de vensterbank van de algemene ruimte staan wat planten en borden. Aan de grote vierkante tafel zit ook Sjaak* (59), die jarenlang drugsverslaafd is geweest en de afgelopen tijd veel tegenslag had met zijn fysieke gezondheid. Zijn leven weer op de rit krijgen is niet makkelijk, ook vanwege de constante piep die hij hoort. Door dat oorsuizen kan hij geen viool meer spelen, wat zijn lust en zijn leven was.

Römer zet zijn rekwisieten op tafel. Een goudkleurige klankschaal, een boeddhabeeldje, een belletje. Hij vraagt de deelnemers hun ogen te sluiten en zich op hun ademhaling te concentreren. "Probeer een gevoel van warmte en geborgenheid dat je hebt ervaren, op te roepen." Na Römers tik tegen de klankschaal deelt Paul een herinnering. Sjaak komt er niet op. "Ik word helemaal gek van dat geluid in mijn oor. Waar heb ik dit aan verdiend? Niks gebeurt voor niks. Ik moet leren relativeren, afstand nemen en loslaten."

Römer kijkt begripvol. "Ik heb respect voor hoe je met die teleurstelling en rouw bent omgegaan. Daar moeten we ook mee leren leven." Hij en Sjaak starten een wandelgroep op. "Dan kunnen we samen zien hoe mooi de heuvelachtige natuur hier is. We steunen elkaar over en weer."

Mijlpaal

Dat gebeurt dus op steeds meer plekken. In de ggz werken naast psychologen en psychiaters ruim 2000 ervaringsdeskundigen, volgens een 'voorzichtige schatting' van beroepsvereniging VvEd. Ook de opleidingen worden populairder. Want alleen de ervaring hebben, is niet genoeg. "Je kunt niet iets meegemaakt hebben en denken dat je meteen aan het werk kan", zegt Marjo Boer van de VvEd.

De vereniging kreeg dit voorjaar met onder meer het Trimbos Instituut een half miljoen euro overheidssubsidie. Daarmee worden een register en een beroepsstandaard ontwikkeld met aandacht voor zaken als integriteit en belangenafweging. Ook worden de verschillende opleidingen op elkaar afgestemd. "Nederland is het eerste land waar ervaringsdeskundigheid in de ggz wordt geprofessionaliseerd", zegt Boer.

Herstelheld

En dat is nodig, vindt Alie Weerman, die promoveerde op het onderwerp en lector is aan hogeschool Windesheim. Want het niveau van mensen die zich ervaringsdeskundige noemen, verschilt nogal. Sommigen kunnen zelfs schade aanrichten, zegt ze. "Mensen die slecht zijn opgeleid kunnen bijvoorbeeld heel trots zijn en zichzelf in de etalage zetten als een soort herstelheld. 'Ik kan het, dus jij kan het ook'. Patiënten kunnen daardoor ontmoedigd raken en zich schamen. En wie iets kleins heeft meegemaakt, is niet te vergelijken met een patiënt die chronisch ontwricht is."

In de opleidingen, van mbo-niveau 3 tot hbo-niveau, komen theorie en gespreksvaardigheden aan bod, net als het reflecteren op hun 'herstelverhaal'.

Vertrouwen

Weerman, van huis uit psycholoog, zegt dat psychologen en psychiaters 'afstandelijk' worden opgeleid, dat het niet professioneel zou zijn als ze hun eigen ervaring inbrengen. "De ggz kan een cultuur meebrengen die mensen kleiner, kwetsbaarder en afhankelijker maakt. Ervaringsdeskundigen zijn gelijkwaardig. Ze kunnen vaak de complexiteit van een probleem beter snappen en geven hoop."

Paul uit Doorn denkt er ook aan zijn ervaring in te zetten voor anderen, als zijn stoornis het toelaat. Hij is erg te spreken over zijn begeleidster, een sociaal-pedagogisch hulpverlener die ervaringskennis vanuit haar familie heeft opgedaan. "Ze blijft me vertrouwen geven en serieus nemen", zegt hij terwijl hij na de meditatie-en-praat-sessie een sigaret rookt. "Ik voel dat ze echt meent wat ze zegt. Ze had me snel door en kijkt naar me als mens."