Registratieplicht voor reizigers was niet uitvoerbaar en niet te handhaven

• Hugo van der Parre

  Research-redacteur

Het voorstel van het Outbreak Management Team om in de strijd tegen het coronavirus een registratiesysteem op te zetten van reizigers die Nederland binnenkomen, is afgelopen zomer gesneuveld in een overleg van hoge ambtenaren en experts, het zogeheten Bestuurlijk Afstemmingsoverleg (BAO). Dat blijkt uit documenten die zijn vrijgegeven na een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (WOB).

Op 29 juli stelt het Outbreak Management Team (OMT) in een advies aan het kabinet voor om reizigers "op enigerlei wijze" te registreren, of ze ons land nu via de lucht, het water of de weg zouden binnenkomen. Het systeem zou ook moeten zorgen voor "een goed overzicht en een adequate informatievoorziening over de quarantaine", aldus het OMT.

Maar een dag later heeft het BAO daar bedenkingen bij, hoewel de ambtenaren en experts uit het overleg de noodzaak van een betere naleving van de thuisquarantaine wel onderschrijven. Maar ze maken zich zorgen over de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van een registratieplicht.

In een toelichting schrijft het BAO dat voor autoreizigers het "zicht op de reisbewegingen" ontbreekt. "Ook is lastig te achterhalen hoe een reis is verlopen (tussenstops, meerdere landen, korte verblijven). Handhaving is lastig, zeker als controle plaatsvindt op de mobiele telefoon."

Toch was zo'n registratie mogelijk toch nuttig geweest: dit weekend bleek dat de tweede golf van coronabesmettingen begon doordat vakantievierende jongeren het virus uit Spanje en Zuid-Frankrijk meenamen.

Werkgevers en scholen

In het BAO werd niet alleen gesproken over een mogelijke registratieplicht. In hetzelfde overleg gaat het ook over hoe "het gezamenlijk naleven van de afspraken" kan worden bevorderd en of andere partijen dan de GGD's, veiligheidsregio's en de overheid daar een rol in kunnen spelen. De ambtenaren adviseren te verkennen wat bijvoorbeeld werkgevers, scholen en andere partijen in het maatschappelijk middenveld kunnen doen. "Opletpunt is de aanspreekcultuur: die moet de samenleving niet ontwrichten."

Het is niet duidelijk wat met dat laatste wordt bedoeld. Het BAO verwacht meer van positieve stimulansen: de deelnemers aan het overleg adviseren om ook naar positieve gedragsfactoren te kijken, zoals nudging. Dat is het stimuleren van gewenst gedrag door subtiele ingrepen.

Schaarste

Dan een ander punt: de mondkapjes. De 29 documenten die het ministerie van VWS heeft vrijgegeven, over de periode tussen 28 januari en 30 juli, maken duidelijk dat ambtenaren zich vanaf het begin bewust zijn van dreigende schaarste op dit gebied. Zo wordt al in het eerste overleg voorgesteld om te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om persoonlijke beschermingsmiddelen te hergebruiken.

Een maand later - het eerste coronageval is dan net bekend - wordt afgesproken dat de Directeur Publieke Gezondheid inventariseert wat de behoefte aan persoonlijke beschermingsmiddelen in de regio's is. Er worden ook al plannen gemaakt voor "de distributie van een eventuele centrale voorraad".

Mondkapjes in verpleeghuizen

Op 18 maart dringt het BAO aan op heldere richtlijnen voor persoonlijke beschermingsmiddelen voor alle sectoren in de zorg, zoals huisartsen, wijkverpleging, thuiszorg en jeugdzorg. Verder wordt geadviseerd "om het testbeleid te bezien in samenhang met de schaarste aan persoonlijke beschermingsmiddelen en te zorgen dat de communicatie over de op te stellen richtlijnen helder en overzichtelijk is".

Een maand later gaat het overleg over het gebruik van mondmaskers in verpleeghuizen: dat wordt alleen geadviseerd voor de verpleging van mensen op een corona-afdeling. "In de overige situaties is het (preventief) gebruik van mondkapjes niet nodig en draagt slechts bij aan de schaarste. Hier is onrust over, het is heel belangrijk om daar heel helder over te zijn", heet het op 20 april.

Kwetsbaren

Opvallend is dat lang helemaal niet over kwetsbare mensen wordt gesproken, terwijl het beleid van het kabinet vanaf het begin juist mede gebaseerd was op het beschermen van de meest kwetsbaren. Pas op 6 april heeft het BAO het erover, als het aandacht vraagt "voor het beschermen van kwetsbaren en het verzamelen en betrekken van de gegevens uit de ouderenzorg en thuiszorg". Ook de gehandicaptenzorg is van belang, aldus het BAO.

Het thema keert terug op 20 april: "Het BAO vraagt aandacht voor de kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen; het effect van de huidige maatregelen heeft negatieve consequenties hierop. Ook bij dagbesteding van kwetsbaren is de situatie schrijnend, ook hier is perspectief gewenst." In de vergaderingen daarna wordt er echter niet meer over gesproken.