Bevrijdingsproject zit er (bijna) op: 'De meeste verhalen kende ik niet'

Vluchtende Duitsers en NSB'ers markeerden een jaar geleden het begin van een omvangrijk online oorlogsproject: 75 jaar bevrijding. Daarin volgde de NOS dagelijks het nieuws uit het laatste oorlogsjaar met de media van nu, zoals een website en een Instagram-pagina.

Het project begon met Dolle Dinsdag, toen Duitsers en NSB'ers zich op fietsen, in paardenkarren en auto's een weg naar het oosten haastten vanwege een bevrijdingsroes in ons land:

Aanstaande woensdag, 75 jaar na de ondertekening van de Japanse capitulatie, komt er een einde aan het project. Eindredacteur Lambert Teuwissen blikt terug op een jaar vol verhalen over leven en dood, teleurstelling en hoop. "Ik leerde elke dag bij. Zo'n driekwart van de verhalen kende ik niet."

Want naast de 'grote lijnen' - nieuwsberichten over het militaire verloop van de oorlog - publiceerde het team van Teuwissen ook persoonlijker verhalen.

Over particuliere begrafenisondernemers bijvoorbeeld, die overledenen in de hongerwinter op bakfietsen of sleeën vervoerden omdat ze geen brandstof hadden voor lijkauto's. Over de Joodse vrouw die haar 7-jarige zoontje na de oorlog terugvond door een foto in een Amerikaans tijdschrift. En over de tienduizenden burgers in Jappenkampen in toenmalig Nederlands-Indië, die vanwege de honger zelfs koeiendarmen als lekkernij zagen.

Jom Kipoer

De redactie ontdekte de verhalen door te lezen - heel veel te lezen. Ook Google en het digitale krantenarchief Delpher bleken handige bronnen. Een van de mooiste verhalen die Teuwissen tegenkwam, vindt hij de viering van het Joodse feest Jom Kipoer, op 27 september 1944.

"Het was de eerste viering in het bevrijde zuiden en tegelijkertijd de laatste in bezet gebied. In Maastricht hielden Joden een houtje-touwtje dienst in hun gehavende synagoge, terwijl er in Amsterdam nog een schuilsynagoge was, waar gelovigen in het diepste geheim samenkwamen om ondanks alles deze feestdag te vieren. Dat contrast zorgde bij mij wel voor een kippevelmoment."

Bloemlezing

Dat ook anderen de verhalen wisten te waarderen, merkte Teuwissen aan de vele reacties op het project. "We kregen berichten van mensen die de oorlog als kind hadden meegemaakt en die nu inzagen hoe bepaalde gebeurtenissen met elkaar samenhingen. Of ze zeiden: 'Mijn ouders wilden nooit over de oorlog praten, maar nu begrijp ik wat ze hebben doorgemaakt.'"

In oktober komt er een boek uit waarin de mooiste, belangrijkste en spannendste verhalen zijn gebundeld. Het wordt echt een bloemlezing, zegt Teuwissen, met 365 verhalen: voor iedere dag één. "We kunnen niet compleet zijn, dus moet je keuzes maken. Maar je krijgt wel een staalkaart van het hele oorlogsjaar."

In het boek lees je daarom de ene dag een verhaal over de geallieerde parachutisten van operatie Market Garden, en een dag later een stuk over een heel ander onderwerp. "Je kunt over Market Garden iedere dag wel een verhaal hebben, maar dat is niet ons doel. We willen in het boek niet het oorlogsverhaal van A tot Z vertellen, maar vooral de impact ervan op de samenleving laten zien."

Massief blok

Teuwissen moet nog wel een beetje wennen aan het idee dat het online bevrijdingsproject bijna ten einde is. "Ik ben inmiddels goed afgericht: als ik ergens een datum uit de oorlog hoor, dan spits ik meteen mijn oren. Moet ik daar iets mee? Het waren ook echt stuk voor stuk mooie verhalen om te schrijven. En deze vorm van journalistiek bleek erg geschikt voor het onderwerp. Je ziet duidelijk hoe iets is ontstaan, in plaats van dat je een massief blok geschiedenis voorgeschoteld krijgt."

Ook verhalen en beelden die je misschien niet in ieder geschiedenisboek vindt, kregen een plek op de bevrijdingssite:

Soms vroegen lezers de redactie hoe een bepaald verhaal afliep. De kinderrazzia in Limburg bijvoorbeeld, waarbij de Duitsers na een anonieme tip huizen binnenvielen om ondergedoken Joodse kinderen te zoeken. "Wij hebben de artikelen echt als nieuwsberichten geschreven, alsof we in die tijd journalisten waren", vertelt Teuwissen. "Dus zonder de afloop te kennen."

In de wekelijkse nieuwsbrief, die naar zo'n 35.000 geïnteresseerden werd verstuurd, kon zijn projectteam iets meer context en achtergrond kwijt. "Toch sloegen ook veel lezers zelf aan het googelen. Ze wilden bijvoorbeeld weten wat er met die Joodse kinderen uit Limburg was gebeurd. Helaas hebben die de oorlog niet allemaal overleefd."

Op de website nos.nl/75jaarbevrijding worden nog tot en met woensdag 2 september nieuwe verhalen geplaatst. Je kunt er alle artikelen van het afgelopen jaar ook teruglezen.