Ook de langstzittende premier kon Japan niet van het pacifisme afbrengen

Sinds deze week is hij de langstzittende premier van Japan ooit. Maar nu stapt Shinzo Abe plots op. Hij kampt met toenemende gezondheidsproblemen. De premier laat Japan achter zonder zijn grootste ambitie waar te maken: de pacifistische grondwet blijft grotendeels overeind.

Japan besloot na de Tweede Wereldoorlog dat het leger enkel ingezet kan worden voor zelfverdediging. Het grote voorbeeld van Abe was zijn opa, een voormalig topman in het Japanse regime. Nobusuk Kishi zat jarenlang vast als oorlogsmisdadiger, maar schopte het uiteindelijk tot premier. Diens droom probeerde Abe te verwerkelijken, maar een daadwerkelijk eind aan het pacifisme kwam er niet.

Het hoogste haalbare bleek een andere interpretatie van de grondwet. Vanaf 2015 was 'collectieve verdediging' mogelijk. Ook bondgenoten konden vanaf dat moment, ondanks grootschalig protest van de bevolking, militair worden bijgestaan. "Hij beloofde veel, maar maakt daar heel weinig van waar", zegt correspondent Kjeld Duits.

Tsunami

Toen Abe in 2012 aan de macht kwam, had Japan onrustige jaren achter de rug. Het was het jaar na de tsunami en de kernramp bij Fukushima, die een groot deel van het land in puin had gelegd. Tussen 2006 en 2012 waren er bovendien zes premiers aan de macht geweest - Abe was er een van, hij stapte in 2007 na een jaar premierschap op vanwege zijn chronische darmziekte. "Men sprak van draaideurpremiers in die tijd", zegt Duits. De bevolking was toe aan rust.

In 2012 deed Abe, met nieuwe medicatie tegen zijn darmziekte, opnieuw een gooi naar het premierschap. Zijn boodschap van economische hervorming, 'Abenomics', sloeg aan. Hij werd opnieuw verkozen. Eenmaal aan de macht zou hij de nadruk op drie pijlers leggen: monetaire versoepeling, fiscale stimulering door overheidsuitgaven en flinke structurele hervormingen.

Geen vrouwen aan de macht

"Die eerste lukte vrij vlot, maar dat werd dan ook door de centrale bank gedaan. Japan werd bovendien geholpen door een aantrekkende economie. Voor de derde pijler, de hervormingen, was hij verantwoordelijk", zegt Duits. "Juist daar kwam weinig van terecht." Een volgende belofte maakte hij ook niet waar: het doel van 2020 was dat dertig procent van de leidinggevenden in het bedrijfsleven vrouw zou moeten zijn.

"Inmiddels werkt meer dan zeventig procent van de vrouwen in Japan, maar vaak worden zij slecht betaald", zegt Duits. "Vooral alleenstaande moeders kunnen nauwelijks rondkomen."

Zo maakte Abe vandaag zijn vertrek bekend:

"Hij heeft enorm geboft met de zwakke oppositie die er al deze jaren is geweest. Die viel echt uit elkaar in zijn ambtsperiode", zegt Duits. "Daarnaast surfde hij op een economische golf die al gaande was. Daar heeft hij van kunnen profiteren." Ondertussen waren er tal van kleine schandalen rond zijn persoon. Maar steeds bleken ze niet groot genoeg om hem te doen vallen.

Abe bleek in staat om onwaarheden met een strak gezicht te verkondigen. Een bekend voorval stamt uit 2015. "Een oppositielid vroeg tijdens een begrotingsdebat aan Abe of hij de contributie voor Facebook en Twitter wel netjes betaalde", zegt Duits. "Binnen een seconde zei Abe glashard: 'ja, natuurlijk heb ik dat betaald', terwijl iedereen weet dat zoiets niet bestaat. Dat kenmerkt Abe. Hij kan zonder blikken of blozen een onwaarheid verkondigen."

Handelsoorlog

Lang kwam hij daar mee weg. Tot de economie vorig jaar terugliep, mede door de handelsoorlog die Trump met China startte. Dat was slecht voor Japan, de belangrijkste bondgenoot van de VS. Trump spaarde ook Japan niet; hij trok de VS terug uit het voor Japan belangrijke Trans-Pacific Partnership. De relatie met de Amerikaanse president onderhouden bleek voor hem een van de grootste uitdagingen van zijn presidentschap.

Toch verliep dat relatief goed. Waar zijn nationale handelen soms spaak liep, oogstte hij internationaal lof. Hij onderhandelde slim over geopolitieke zaken, Japan werd als meest betrouwbare land in de regio gezien, met Abe als leider van de 'liberale orde in Azië'.

Begin dit jaar kwam het coronavirus op. Japan werd buiten China een van de eerste landen die getroffen werd, maar Abe nam nauwelijks maatregelen. Chinezen konden lange tijd het land vrij binnenkomen en pas in april werd de noodtoestand landelijk afgekondigd. "Dat was veel te laat, was de conclusie hier", zegt Duits.

Machtsstrijd

Sinds juni is er een tweede coronagolf in Japan gaande. Ook nu was Abe niet prominent aanwezig. "Mijn gezondheid gaat sinds juni achteruit", zei Abe vandaag op een persconferentie. "Ik wil niet dat de ziekte leidt tot verkeerde beleidskeuzes."

Hoe het nu verdergaat is niet bekend. In Japan levert de partij met de meeste zetels de premier. Binnen de LDP, de partij van Abe, wordt daarom een machtsstrijd verwacht. "Een oppositielid zei vandaag dat deze stap het politieke veld openbreekt", zegt Duits. "Maar het is niet te voorspellen wat er zal gebeuren."