Kritische experts: 'Het moet in het vervolg anders met de coronamaatregelen'

• Rinke van den Brink

  Redacteur gezondheidszorg

Experts van uiteenlopende achtergrond nemen vandaag deel aan een 'experttafel' over de effecten van lockdownmaatregelen. Het projectteam Lessons Learned van het ministerie van Volksgezondheid wil weten welke onderdelen daarvan behouden moeten blijven en wat volgens hen anders moet om een tweede golf van besmettingen in het najaar te voorkomen of beperkt te houden. In totaal komen er tien van deze experttafels met zo'n tachtig deskundigen.

Verder worden de plannen die het kabinet ontwikkelt op hoofdlijnen aan de experts voorgelegd. Aan tafel zitten onder andere Hoogleraar besturen van veiligheid Ira Helsloot van de Radboud Universiteit in Nijmegen en opiniepeiler en sociaal geograaf Maurice de Hond.

De meeste uitgenodigde wetenschappers hebben ter voorbereiding een schriftelijke bijdrage geleverd. Die stukken zijn in handen van de NOS. De belangrijkste adviezen:

De adviezen gaan over maatregelen en de communicatie daarover, de inrichting van de zorg en economische gevolgen. Zo schrijft de Groningse hoogleraar Jochen Mierau, directeur van de Aletta Jacobs School of Public Health, dat het essentieel is om volgende lockdownmaatregelen zoveel mogelijk in te bedden in de lokale en regionale situatie, om schade voor de economie te beperken.

Mierau wil zes of zeven gezondheidsregio's opzetten die het regionale coronabeleid bepalen. Die gezondheidsregio's kunnen voortbouwen op tien bestaande regionale netwerken om antibioticaresistentie te bestrijden - daarin zit iedereen die zich bezighoudt met infectieziekten al aan een tafel.

'Niet meer alles bij RIVM'

Mierau adviseert verder om wetenschappelijk onderzoek en beleidsadvisering meer uit elkaar te trekken en niet alles bij het RIVM te houden. "Wanneer de wetenschappelijke onderbouwing en het beleidsadvies door dezelfde organisatie gedaan wordt (denk aan de mondkapjes), kan een vermoeden van belangenverstrengeling ontstaan waardoor de onderbouwing van het beleid in aanzien verliest."

Hoofdeconoom Sandra Phlippen van ABN Amro adviseert om de lockdownmaatregelen in het najaar, als dat nodig is, weer stevig in te zetten. "De economische schade komt veel minder dan gedacht voort uit een lockdown en veel meer dan gedacht uit de angst voor het virus zelf", schrijft Phlippen op basis van nog niet openbaar onderzoek van de bank.

In gemeenten met relatief veel besmettingen is de consument volgens Phlippen terughoudender, terwijl dit voorjaar overal dezelfde lockdownmaatregelen golden. Phlippen adviseert daarom om pindata te gebruiken om uitbraken voor te zijn. Waar meer gepind wordt stijgt twee weken later het aantal besmettingen; vervolgens dalen de uitgaven daar weer.

Meer draagvlak

Hoogleraar Geschiedenis en Theorie van Architectuur en Stedenbouw aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) Cor Wagenaar keert zich in zijn bijdrage tegen "het onzinnige idee dat social distancing het 'nieuwe normaal' zou zijn". Integendeel, vindt Wagenaar: het moet veel meer dan tot nu toe benadrukt worden dat alle maatregelen van tijdelijke aard zijn.

Hans Boutellier, hoogleraar Polarisatie en Maatschappelijke veerkracht aan het Verwey-Jonker Instituut en de VU, is positief over het gevoerde coronabeleid. Hij heeft wel kritiek op "de onwerkbare situatie" voor ouderen en hun verzorgers door een tekort aan beschermingsmiddelen.

Esther Metting, epidemioloog en psycholoog aan de Rijksuniversiteit Groningen, benadrukt in haar advies het belang van draagvlak. "Daarom is het belangrijk om maatregelen die gedragingen toevoegen in plaats van verbieden na te leven." Het aantal beperkingen van vrijheden van mensen moet zo klein mogelijk blijven, omdat die "op lange termijn tot negatieve effecten op mentaal welzijn" leiden.

Erasmus MC-hoogleraar Developemental Neuroscience in Society Eveline Crone heeft een vergelijkbare opvatting. "Op dit moment wordt er vooral nadruk gelegd op wat er niet kan, maar er worden weinig alternatieven geboden waardoor het haalbaar blijft voor mensen." Crone was dan ook niet blij met de laatste persconferentie van premier Rutte. "Het kan toch niet zo zijn dat de enige boodschap aan deze jongeren is dat ze thuis moeten blijven en oerstom zijn als ze naar hun oma gaan", zegt Crone.

Scherpe kritiek

Hoogleraar besturen van veiligheid Ira Helsloot van de Radboud Universiteit in Nijmegen en opiniepeiler en sociaal geograaf Maurice de Hond hebben al langer scherpe kritiek op het gevoerde coronabeleid. Helsloot uit op basis van ervaringen uit andere landen grote twijfels over het nut van lockdowns om de sterfte door covid-19 terug te dringen. Bovendien, schrijft hij: "Zelfs als een lockdown zou werken, zijn de negatieve effecten veel groter dan de positieve."

Dat zit hem er volgens hem in dat het beleid "direct tientallen miljarden heeft gekost en tot minstens een half miljoen extra mensen zonder inkomen gaat leiden."

"Het snel indammen is niet haalbaar, niet noodzakelijk en heeft - evenals de eerste keer - enorme gevolgen voor de economie, samenleving en ook volksgezondheid (voor wat betreft andere aandoeningen dan covid-19)", stelt Maurice de Hond over een eventuele opleving van het virus in het najaar. Hij verwijt het RIVM en de OMT-leden die in de media optraden dat ze "een dubieuze rol" gespeeld hebben door onvoldoende rekening te houden met allerlei nieuwe kennis over de verspreiding van het virus.

De Hond adviseert het kabinet: "volg niet blindelings meer het RIVM en OMT". Verder moeten bij elke maatregel alle mogelijke gevolgen ervan bij de afwegingen betrokken worden. Ook moeten er volgens De Hond in de buitenruimte geen beperkende maatregelen gelden en in binnenruimtes afhankelijk van de kwaliteit van de ventilatie.