Miljoenen Afghanen in Pakistan, maar nog altijd geen enkele hoop op burgerschap

• Aletta André en Abdur Rauf Yusufzai

  correspondent India en journalist in Peshawar.

Voor Afghaanse vluchtelingen in Pakistan blijft de situatie uitzichtloos. De afgelopen jaren leken er kleine kansen op staatsburgerschap, maar de regering van het land heeft weer benadrukt dat Afghanen vroeg of laat naar hun eigen land terug moeten keren.

In totaal gaat het om ten minste 2 miljoen mensen - de grootste groep vluchtelingen ter wereld buiten Turkije. Verreweg de meerderheid is in Pakistan geboren. Het land heeft het internationale Vluchtelingenverdrag van 1951 nooit getekend. Hierdoor hebben de Afghanen niet dezelfde rechten als Pakistaanse burgers, en lopen zij continu het risico op deportatie - zelfs wanneer ze in het land geboren en getogen zijn.

"Ik zou willen dat Pakistan mij accepteerde als staatsburger", zegt Muhammad Zadran (32). Hij staat in zijn eigen winkel voor cosmetica en vrouwenkleding op een drukke winkelstraat in de stad Peshawar, in een wijk die ook wel 'Klein Kabul' wordt genoemd. Zoals veel vluchtelingen gingen zijn ouders en grootouders na de Sovjet-invasie van 1979 de grens over. Zelf is Zadran in Peshawar geboren, net als zijn vrouw en zes kinderen.

Geen eigen bedrijf

In zijn winkel is het een komen en gaan van vrouwelijke klanten, maar hij kan hier niet volledig van profiteren. Als vluchteling kan hij geen bedrijf op zijn naam zetten. Daarom heeft hij noodgedwongen een partner op papier. "Ik kan niet eens een eigen bankrekening openen, of een rijbewijs halen."

De Pakistaanse regering benadrukt geregeld dat alle Afghaanse vluchtelingen vroeg of laat terug naar eigen land moeten, ook de tweede en derde generatie. Eerder deze maand werd dit nog bevestigd tijdens een virtuele bijeenkomst met de Afghaanse overheid. Voor Zadran een angstbeeld. "Nu teruggaan zou een nachtmerrie zijn. Pas als er permanent vrede is in Afghanistan, zou ik dit overwegen. Maar voor mensen als ik, die hier geboren zijn en niets anders kennen, zou het zelfs dan wel heel moeilijk zijn daar te wennen."

Premier Imran Khan beloofde in 2018 nog dat alle in Pakistan geboren vluchtelingen staatsburgerschap moeten kunnen krijgen. Sommigen hebben dit al tevergeefs geprobeerd met petities en rechtszaken, omdat de grondwet iedereen die op Pakistaans grondgebied wordt geboren het recht op burgerschap geeft. Tot nu toe krijgen vluchtelingen hooguit een identiteitskaart, Proof of Registration (PoR), die op willekeurige momenten voor wisselende periodes wordt verlengd, of niet.

"Ik heb geen enkele hoop op burgerschap", zegt Durkhanay (16), de dochter van een fruitverkoper die met haar ouders en vijf broertjes en zusjes in een achterstandswijk woont. "Ik ben niet Pakistaans en ook niet Afghaans. Hierdoor lopen we voortdurend tegen problemen aan. Ook bij schoolregistratie. Ik ben daarom vorig jaar gestopt met school. De meeste meisjes die ik ken trouwen jong. De toekomst heeft verder weinig te bieden."

'Wanneer ga je terug?'

De onzekerheid is slopend, zegt Qandi Safi, een 42-jarige moeder van zeven zoons tussen de 6 en 23 jaar. "Ze kunnen mijn zoons elk moment oppakken", zegt ze. Dit overkwam drie van hen al eens, waarna ze naar Afghanistan werden gedeporteerd. "Dit terwijl iedereen in deze buurt ons kent. Ook hebben mijn zoons een identiteitskaart van de universiteit waar ze studeren. Daarmee konden ze na enkele weken ook gewoon terugkeren naar Pakistan." Safi woont in een middenklasse-buurt met voornamelijk Pakistanen, met wie het gezin altijd een goede relatie heeft gehad. Maar ze ziet dit veranderen.

"Steeds wanneer er spanningen zijn tussen Kabul en Islamabad, of een gewelddadige aanval op Pakistaanse troepen hier in de buurt, moeten wij het ontgelden", zegt ze. "Steeds vaker roepen ze naar ons op straat: 'wanneer ga je terug?', en wordt de regering onder druk gezet ons terug te sturen." Een van haar zoons trok het na zijn studie niet meer. Hij zit nu in Parijs, waar hij asiel heeft aangevraagd. "Als het zo doorgaat in Pakistan, stuur ik de anderen hem achterna."

Voordeel

"Er is geen enkele wet die de rechten van de vluchtelingen waarborgt", zegt mensenrechtenadvocaat Irshad Khan. Dat terwijl dit volgens hem alleen maar in Pakistans voordeel zou zijn. "Dan zouden ze miljoenen bijdragen aan de economie. Door hun geld op de bank te zetten, en in vastgoed te investeren, bijvoorbeeld."

Terug naar Afghanistan, daar piekert Safi niet over. "We zien voortdurend op het nieuws dat er weer een explosie was in een school of universiteit. Ik ben dankbaar dat al mijn zoons hier veilig kunnen studeren." Voor haar derde zoon, de 19-jarige Ahmad Ikhlas, wordt het nog spannend of hij zijn droomstudie, medicijnen, kan gaan doen, ook al scoorde hij een gemiddelde van 95 in zijn eindexamen. "Met dat cijfer zou hij toegang kunnen krijgen aan elke studie in Afghanistan. Maar hier moet hij het halve land doorreizen voor papierwerk en zelfs dan is er geen garantie."