Huis voor Klokkenluiders: melder atoomspionage in jaren 70 benadeeld

Klokkenluider Frits Veerman is benadeeld door zijn voormalige werkgever, omdat hij melding had gemaakt van bedrijfsspionage van staatsgeheime informatie. Dat concludeert het Huis voor Klokkenluiders na uitgebreid onderzoek naar een kwestie die meer dan veertig jaar geleden speelde.

Het Huis noemt overigens zelf niet de naam van de betrokkene, maar het is duidelijk om wie het gaat. Veerman werkte als technicus en later als fotograaf bij het Fysisch Dynamisch Onderzoekslaboratorium (onderdeel van Stork), dat nauw samenwerkte met Urenco, een producent van verrijkt uranium.

Veerman waarschuwde in de jaren zeventig voor zijn collega, de Pakistaanse atoomgeleerde Abdul Khan. Die speelde gevoelige informatie door aan zijn vaderland en werd in 1983 door een Nederlandse rechtbank wegens spionage veroordeeld tot vier jaar cel. Twee jaar later werd dat vonnis vernietigd wegens een vormfout. Daarna zag het Openbaar Ministerie van verdere vervolging af. Khan wordt beschouwd als de vader van de Pakistaanse atoombom.

Redelijk vermoeden van een misstand

Het Huis voor Klokkenluiders heeft vastgesteld dat Veerman in de jaren zeventig zijn vermoedens een paar keer bij zijn werkgever heeft gemeld, eerst anoniem, later met naam en toenaam. Hij lichtte ook de BVD in, de voorloper van de AIVD.

Veerman kreeg na zijn meldingen bij zijn werkgever eerst ander werk en in 1978 werd hij ontslagen. Volgens het Huis voor Klokkenluiders is het "aannemelijk" dat de verandering en het ontslag samenhingen met zijn meldingen.

Het Huis vindt dat er een redelijk vermoeden was van een maatschappelijke misstand, namelijk "het overtreden van wettelijke geheimhoudingsbepalingen en beveiligingsvoorschriften, met als als doel staatsgeheime informatie aan het buitenland te verstrekken". Volgens het onderzoeksrapport heeft de geschiedenis uitgewezen dat zijn vermoeden terecht was.

"Een klokkenluider mag als gevolg van zijn mening niet worden benadeeld; klokkenluiders dienen immers een algemeen maatschappelijk belang en dat mag niet in hun nadeel werken", zegt het Huis. Overigens bestaat de toenmalige werkgever niet meer als bedrijf.

Geen oordeel over overheid

Veerman vindt dat ook de Nederlandse overheid hem heeft benadeeld. Hij is meerdere keren verhoord door de BVD (de voorloper van de AIVD) en de Rijksrecherche en hij is ook in het buitenland ondervraagd, naar eigen zeggen omdat zijn naam voorkwam in een internationaal systeem. Hij zegt ook dat hij destijds van de overheid te horen heeft gekregen dat hij zijn mond had moeten houden en dat hij daarom is ontslagen.

Het Huis voor Klokkenluiders gaat in het onderzoeksrapport niet in op de rol van de overheid: "Omdat de Nederlandse overheid op geen enkel moment als werkgever in de zin van de Klokkenluiderswet kan worden aangemerkt, is het Huis niet bevoegd om onderzoek te doen naar het handelen van de overheid."

Eerherstel en gerechtigheid

In een reactie zegt Veerman dat hij de conclusies van het Huis als een vorm van eerherstel en gerechtigheid ziet: "Ik probeerde staatsgeheimen in Nederland te houden. Pakistan heeft een atoombom kunnen ontwikkelen dankzij de kennis die Khan bij Stork heeft opgedaan."

Volgens hem is de kennis later verspreid naar China, Noord-Korea en Iran. Veerman beraadt zich nu op verdere stappen. "Een overheid die een burger behandelt als een crimineel, zijn mond probeert te snoeren, hem vastzet in de Bijlmerbajes en in de hele wereld laat volgen, die moet in mijn ogen worden aangepakt."

Nader onderzoek rol overheid

Ook SP-Kamerlid Van Raak, een van de initiatiefnemers van het Huis voor Klokkenluiders, spreekt van eerherstel voor Veerman. "Maar dit laat ook zien dat de overheid een misdaad heeft begaan door atoomgeheimen door Pakistan te laten stelen."

Hij wil dat de CTIVD, de toezichthouder op de veiligheidsdiensten, onderzoek doet naar de rol van de BVD en van het toenmalige kabinet.

In 2005 suggereerde oud-premier Lubbers in het radioprogramma Argos dat Nederland bewust heeft afgezien van actie tegen Khan, op aandringen van de Amerikaanse inlichtingendienst CIA.

"Dat wij onze eigen rechtsstaat buitenspel zetten om in opdracht van andere landen atoomspionage toe te staan, is natuurlijk heel ernstig", vindt Van Raak. "Klopt het echt dat Nederland verantwoordelijk is voor de atoombom van Pakistan en misschien wel die van Noord-Korea en andere landen?", voegt hij eraan toe.