Moord op politicus Lübcke schokte Duitsland, verdachte vandaag voor de rechter

• Judith van de Hulsbeek

  Correspondent Duitsland

Iets meer dan een jaar geleden werd de Duitse politicus Walter Lübcke vermoord, met een schot van dichtbij, 's avonds op zijn terras. De moord schokte Duitsland: het was de eerste politieke moord uit extreemrechtse hoek in de Bondsrepubliek. Vandaag begint in Frankfurt onder grote belangstelling het proces tegen hoofdverdachte Stephan Ernst (46).

Voornaamste vraag is natuurlijk: heeft Ernst het gedaan? Er ligt in ieder geval een stapel bewijs tegen hem. Zijn dna is op de plaats delict én het moordwapen gevonden en hij heeft kort nadat hij is opgepakt een omvangrijke bekentenis afgelegd. Hij vertelde onder meer dat hij Lübcke haatte om zijn inzet voor vluchtelingen, er dag en nacht aan dacht om hem iets aan te doen en dat hij al meerdere keren voor Lübckes huis gepost had.

Sinds jeugd in neonazi-kringen

Ernst verkeert al sinds zijn jeugd in neonazi-kringen. In 1993 pleegt hij een brandaanslag op een asielzoekerscentrum en mishandelt hij een Duits-Turkse imam. Daarvoor wordt hij als 19-jarige tot zes jaar jeugdgevangenis veroordeeld. Later wordt hij lid van neonazipartij NPD. Hij is vaak bij demonstraties van extreemrechts en komt steeds weer in aanraking met de politie. Ook heeft hij connecties met leden van de inmiddels verboden militante neonazigroep Combat 18. Tijdens dit proces staat Ernst naast de moord op Lübcke, terecht voor poging tot moord op een Iraakse asielzoeker ruim vier jaar geleden.

Na de dood van Lübcke kwam er in Duitsland veel los. Bij een demonstratie van extreemrechts in Kassel, in juli vorig jaar, ging er ook een grote groep tegendemonstranten de straat op:

Inmiddels heeft Ernst zijn bekentenis weer ingetrokken. Hij beschuldigt nu een medeverdachte, die ervan wordt verdacht dat hij Ernst 'mentale' ondersteuning gaf, ervan het dodelijke schot te hebben gelost. Het OM betwijfelt of die verdachte ter plekke was. Of er nog meer mensen op de hoogte waren van Ernst moordplannen is niet duidelijk.

Maar zijn bekentenis is niet het enige bewijs tegen hem. In het huis van Ernst zijn op een verstopte USB-stick lijsten met 'mogelijke doelwitten' gevonden. Het ging om een synagoge, lokale politici en antifa-leden. Hele dossiers heeft hij bijgehouden met adressen, nummerborden, tot gedragspatronen aan toe. Ook gevonden: handleidingen voor het bouwen van bommen en het uitvoeren van ondergrondse operaties. "Alles dat het doel heeft de vijand te vernietigen, is goed", heeft Ernst er zelf bij geschreven.

Welke haat gaat er achter schuil achter zo'n daad? We vroegen het Christian E. Weißgerber, een voormalig neonazi:

Velen in Duitsland vragen zich af hoe het kan dat een bekende neonazi als Ernst niet op de radar stond bij de inlichtingendienst. Een lange tijd had de inlichtingendienst hem zeker wel in het vizier, maar Ernst was sinds een jaar of tien minder actief in de scene. Hij kreeg een gezin, kocht een huis en leidde een eigen bedrijf. De geheime dienst dacht dat hij was 'afgekoeld' en hielden hem niet meer in de gaten.

Foute inschatting

Een absoluut foute inschatting, zegt Katharina König-Preuss. Zij zit voor de partij Die Linke in het Thüringse parlement en is expert op het gebied van extreemrechts in Duitsland (en krijgt zelf ook herhaaldelijk bedreigingen binnen). "Als justitie vijf jaar niks van een neonazi verneemt, hem dus niet bij demo's of andere bijeenkomsten ziet, dan wordt zijn dossier gesloten, omdat ze denken dat deze persoon de scene de rug toe heeft gekeerd. Dat is een absolute foute inschatting. Het gebeurt vaker dat neonazi's zich even terugtrekken als ze een gezin krijgen, maar dat betekent niet dat ze afscheid nemen van het gedachtegoed."

Uit onderzoek na de moord is gebleken dat Ernst zich wel degelijk nog voor extreemrechts inzette. Zou zou hij de verboden 'Identitaire Beweging' met meerdere donaties hebben ondersteund en contact hebben gehad met mensen van Combat 18. Ook zijn er foto's van hem bij een demonstratie in Chemnitz, waar meerdere rechts-extremistische groepen zich verzamelden na de moord op een man door een asielzoeker.

Sinds de moord op Lübcke en de aanslagen in Halle en Hanau staat het bestrijden van rechts-extremisme bovenaan de agenda van de Duitse regering. Minister van Binnenlandse Zaken noemt het zelfs "het grootste gevaar voor de Duitse samenleving op dit moment". Er zijn honderden extra rechercheurs aangenomen, organisaties verboden, wetten aangepast: ook haat en bedreigingen op internet worden nu bestraft.

Niet genoeg

Een mooi begin, vindt König-Preuss, maar volgens haar is het niet genoeg. "Er is bijvoorbeeld geen uitgebreid onderzoek gedaan naar de leden van Combat 18. Ook zouden ze eens goed moeten kijken rechts-extremistische elementen in hun eigen korpsen, bij het leger en de politie."

Dat het geweld van extreemrechts toeneemt, heeft volgens haar ook te maken met het feit dat er nu een partij als de AfD in het parlement zit. "De weg van woorden naar daden is niet lang. Als mensen met racistische overtuigingen merken dat ze niet meer alleen zijn met hun ideeën, dat zelfs een partij met 25 procent van de stemmen hetzelfde over vluchtelingen denkt, dan kan dat voor sommigen een reden om verbaal geweld om te zetten in realiteit."

"In het geval van Walter Lübcke werd keer op keer beweerd dat hij het Duitse volk verraden had, dat hij meewerkte aan de 'omvolking' van het Duitse volk. Op die hetze en haat baseert ook iemand als Stephan Ernst zijn overtuiging dat hij met deze moord in feite de wil van het volk volstrekt."

Het proces begint vanochtend om 10.00 uur. Zijn advocaat heeft laten weten dat Ernst, in ieder geval op de eerste dag van het proces, niet zal getuigen. Dit waarschijnlijk tot teleurstelling van de nabestaanden van Lübcke, die als mede-aanklagers in de zaal aanwezig zullen zijn.