'Haal omstreden series en films niet weg, maar laat de kijker er wat van leren'

In de streaming- en omroepwereld sneuvelen er programma's, in de strijd tegen racisme en discriminatie. Deze week besloten Netflix en de BBC om de komedieserie Little Britain niet meer te vertonen, omdat er blackface-sketches in voorkomen: scènes waarin witte acteurs zwart geschminkt zijn om zwarte personages te spelen.

Donderdagavond haalde de BBC de bekendste aflevering van Fawlty Towers van zijn streamingdienst UKTV. In The Germans doet John Cleese Adolf Hitler na en noemt hij Duitsers krauts (moffen). In de VS werd COPS stopgezet. Die reality-serie, die al sinds 1989 liep, maakte volgens critici een aantrekkelijk spektakel van hardhandige arrestaties en ander politiegeweld.

Ook de Hollywood-klassieker Gone with the Wind uit 1939 werd deze week van streaming-platform HBO Max gehaald, omdat die film het Amerikaanse slavernijverleden zou romantiseren. De film keert wel weer terug, belooft HBO, maar dan met introductie en context over de tijd waarin de film uitkwam - toen rassenscheiding in het zuiden van de VS gebruikelijk was. Racistische fragmenten worden niet uit de film geknipt, want dat zou volgens HBO het idee kunnen geven dat zulke denkbeelden nooit hebben bestaan.

'Verwijder het niet, maar geef context'

Dat is een verstandige houding, zegt filmwetenschapper Nataly Burgzorg. "Iets totaal verwijderen is ook weer een vorm van 'silencing'. Je doet alsof iets niet bestaat, dat er wel is."

Ze vindt het beter om de programma's op een aangepaste manier te presenteren, met meer informatie in context. Zo kan de kijker er wat van leren. "Laat in een realityprogramma over de politie ook mensen aan het woord die aan de andere kant staan, slachtoffer van de politie bijvoorbeeld."

"Als mediawetenschapper zou ik graag willen dat álles een inleiding krijgt", grapt Dan Hassler-Forest, universitair docent mediawetenschappen in Utrecht. Hij haalt het voorbeeld aan van een Looney Tunes-cartoon, waarin Bugs Bunny een klapsigaar laat ontploffen en ineens een zwart gezicht heeft en dikke rode lippen.

Zijn kinderen kijken die tekenfilmpjes op dvd. "Dan moet je eerst een minuut lang naar een tekst kijken over hoe zulke grappen ooit normaal waren, en hoe dat nu niet meer kan. Mijn kinderen vonden dat ooit irritant, maar ze gingen ook vragen stellen over racistische stereotypen, herkennen het nu en wijzen het af."

Hassler-Forest ziet het wel gebeuren dat streamingplatforms stereotiepe of discriminerende films en series gaan presenteren op dezelfde manier als musea nu omgaan met racistische kunst van eeuwen geleden. "Je haalt het niet weg, maar zorgt ervoor dat het ingekaderd is met informatie over de totstandkoming. Dat kan streaming op allerlei manieren: met hashtags, met tekst in beeld, met speciale apps."

Maar tot het zover is, vindt hij het een goede zaak dat shows als Little Britain en COPS niet meer te zien zijn. "Wat we zien in de media is nooit totaal onschuldig. Het zegt altijd iets over de spanningen en machtsverhoudingen in een samenleving. Bestaande machtsverhoudingen, waaronder racisme, worden doorgegeven via populaire cultuur, ook zonder dat je het doorhebt."

Bovendien is het ook gewoon een zaak van de vrije-markteconomie, zegt Hassler-Forest. Grote merken als de BBC en Netflix willen niet meer geassocieerd worden met mogelijk aanstootgevend materiaal en dus bieden ze het niet meer aan. "Dat is hun goed recht. Dat is geen censuur of geschiedsvervalsing, want die beelden zijn nog steeds op te zoeken: je bestelt een dvd of zoekt rond op internet. Je moet er alleen wat meer moeite voor doen en jezelf rekenschap geven van de discussie die er speelt."

Little Britain blijft bij de VPRO

In Nederland is Little Britain overigens nog steeds te zien bij de VPRO: "Gelet op de wereldwijde roep om institutionele discriminatie en racisme tegen te gaan, vinden wij ook dat bepaalde sketches uit Little Britain niet meer passen in de wereld van vandaag", zegt de omroep tegen het AD.

Maar verwijderen wil de omroep ze niet, zonder dat er eerst nagedacht is over overkoepelend beleid voor oude programma's. "De VPRO wil onderzoeken hoe moet worden omgegaan met het audiovisuele erfgoed en dan in het bijzonder rond het genre satire. Dit vergt een zorgvuldige afweging die niet alleen in het licht van één satirisch programma is te maken."