ECB draait geldkraan open en koopt nog meer schulden op

• 

  André Meinema

  Verslaggever economie

De Europese Centrale Bank zet de geldkraan wijd open en gaat het schuldenopkoopprogramma uitbreiden met 600 miljard euro. Het bedrag komt boven op de huidige 750 miljard steunaankopen aan staats- en bedrijfsschulden en geldmarktpapier om de recessie en de coronacrisis te lijf te gaan.

De schuldenopkoop gaat door tot tenminste juni 2021 of tot de coronacrisis voorbij is, zegt de ECB. Ook de gewone schuldenopkoop van 20 miljard euro per maand wordt voortgezet.

Bij de aankondiging op 18 maart van het noodprogramma was er nog een zeker optimisme en vertrouwen dat drie maanden en 750 miljard volstond voor het programma. Maar de coronacrisis heeft een grotere impact op de economie dan gedacht en houdt langer aan. Volgens de ECB krimpt de economie in het eurogebied dit jaar met 8,7 procent, een procent slechter dan een maand geleden gedacht. In veel landen zijn overheden met tweede en derde steunrondes bezig.

De rente blijft ongewijzigd, op min 0,5 procent. Met de negatieve rente wil de ECB banken dwingen geld in de economie te stoppen via leningen, kredieten en hypotheken. Maar dit kost banken wel geld en raakt de spaarrentes.

De forse ondersteuning en stimulering van de economie kost landen ontzettend veel geld. Denktank Bruegel rekende uit dat de acht grootste eurolanden (Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje, Nederland, België, Portugal en Griekenland) al meer dan 3600 miljard euro kwijt zijn. Daarvan is 550 miljard euro directe uitgaven. 2000 miljard euro is gereserveerd voor garantstellingen en leningen en 1060 miljard voor uitgestelde betalingen, aflossingen en belastingen.

Een flink deel van die miljarden komt vroeg of laat weer terug, maar zeker een derde is nieuwe schuld. Die schuld wordt gedragen door meer staatsleningen uit te geven.

Voor landen die het huishoudboekje op orde hebben en profiteren van een lage rente op de obligatiemarkten is meer schuld prima draagbaar. Voor zwakke landen met hogere rentes weegt nog meer schuld zwaar. De noodopkoop door de ECB helpt de rente te drukken en zo de schuld draagbaar te maken.

Schulden opkopen

De ECB heeft sinds 18 maart al voor 235 miljard euro aan schulden opgekocht, bleek uit de recentste cijfers. Het gros (187 miljard euro) daarvan bestaat uit staatsleningen. Zo'n 15 procent (35 miljard) is geldmarktpapier. Bijna 5 procent (11 miljard) betreft bedrijfsobligaties.

Het opkopen van staatsleningen gebeurt volgens een verdeelsleutel naar het aandeel van een land qua bevolking en economie (bbp) in de EU en in het kapitaal van de Europese Centrale Bank.

Van grote economieën als Duitsland, Frankrijk en Italië wordt percentueel meer opgekocht dan van kleinere landen. Van die kapitaalverdeelsleutel wordt nu afgeweken in het noodopkoopprogramma. Vooral in het begin, in de maand maart, is veel opgekocht en is ook afgeweken van de kapitaalsleutel.

Zo zijn bijna 5 procent meer Italiaanse staatsschulden opgekocht dan eigenlijk is toegestaan. Ook van Duitsland en Spanje is extra opgekocht. Dit is alleen wel een heikel punt, omdat het schuurt wat betreft monetaire financiering en subsidiëring van de nationale staatshuishouding.

'Uitspraak rechter is oorlogsverklaring aan ECB'

In Duitsland is het ECB-opkoopprogramma bijvoorbeeld controversieel. Het Duitse Constitutioneel Hof in Karlsruhe oordeelde als hoogste grondwettelijke rechter onlangs dat het vorige programma ondeugdelijk is, met onwenselijke economische bijwerkingen voor onder meer spaarders.

Als de ECB het allemaal binnen drie maanden niet goed kan uitleggen en verantwoorden, zou Duitsland niet meer mogen meedoen met de schuldenopkoop.

De uitspraak van het Duitse Hof wordt gezien als een oorlogsverklaring aan de ECB en aan het Europees Hof van Justitie, de hoogste Europese rechter. Het hof had in december 2018 namelijk geoordeeld dat de ECB handelt binnen zijn mandaat en dus zijn boekje niet te buiten ging. Als Duitsland besluit het Hof te volgen, kan dat enorme gevolgen hebben voor de ECB-aanpak in de coronacrisis.

Financiële markten lijken uit crisis

Voor de financiële markten lijken de coronacrisis en recessie zo goed als voorbij, geholpen door het geld van overheden en centrale banken. Een recessie met 5 tot 10 procent krimp en miljoenen werklozen en duizenden bedrijven die failliet gaan, lijkt niet te deren.

Sinds het dieptepunt eind maart zijn de aandelenbeurzen opgeklommen naar standen van voor de uitbraak. De Amerikaanse technologiebeurs Nasdaq stevent zelfs af op een nieuwe recordhoogte. De AEX noteert momenteel rond de 560 punten. In maart stonden er nog 395 punten op het bord in Amsterdam.