Corona-uitbraak snel te zien in rioolwater, 'goede spiegel van de samenleving'

De ontlasting van Nederlanders zou wel eens een rol kunnen spelen bij het in de gaten houden van nieuwe uitbraken van het coronavirus. Metingen in het riool kunnen een eventuele tweede golf snel signaleren en daarom komen ze mogelijk ook in het 'dashboard' van het kabinet. Op meerdere plekken wordt er nu onderzoek naar gedaan.

Sinds eind februari doen microbiologen van het wateronderzoeksinstituut KWR onderzoek in rioolwater naar rna, het genetisch materiaal van het coronavirus. "De screening kan gebruikt worden als een early detection system, een waarschuwingssysteem waarmee mogelijk vroegtijdig nieuwe uitbraken worden gesignaleerd en getraceerd," zegt Gertjan Medema, microbioloog bij het KWR.

Het instituut doet nu wekelijks metingen op negen plekken in Nederland.

In deze grafiek is te zien hoe in Amsterdam zowel de ziekenhuisopnames als de metingen in het riool stegen en daalden:

Verschillende internationale studies hebben aangetoond dat mensen die besmet zijn, virusdeeltjes eerder uitscheiden dan dat zij symptomen vertonen. "We zien een correlatie tussen de riooldata en het aantal meldingen van de GGD in de fase van groeiende besmettingen", zegt Medema. "Dus hoe meer besmettingen er werden gemeld door de GGD, hoe hoger de rna-concentraties die wij vonden in het riool op die plekken."

In het rioolwater van Amersfoort en Terschelling werden zelfs al zes dagen voor de eerste positieve coronatest sporen van het virus gevonden. Een week na de eerste bevestigde besmetting in Nederland, werd het virus al gemeten bij meer dan de helft van de rioolwaterzuiveringsinstallaties waar werd gemeten.

"Met de afname van de besmettingen en ziekenhuisopnames zien we dat de concentratie rna-deeltjes sneller dalen dan het aantal meldingen van de GGD", zegt Medema. "De rioolwaterscreening is een goede spiegel van de samenleving."

Veel sneller dan via test

Via het riool kan een besmetting al na ongeveer twee dagen worden gemeten, terwijl dat via een coronatest bijna twee weken duurt. Dat komt omdat het virus eerst een incubatietijd heeft van ongeveer vijf dagen. Daarna duurt het vaak nog ongeveer een week voordat eventuele klachten verergeren en mensen zich melden bij de huisarts. "Dat is lang voor een virus dat zich exponentieel verspreidt", zegt Medema.

Volgens de microbioloog geven de rioolmetingen ook veel meer informatie over een hele regio. "Bovengronds is er één test nodig voor één persoon. In het riool is één test voldoende om van de hele populatie vroegtijdig vast te stellen of er besmettingen zijn."

Een tweede golf komt daardoor sneller aan het licht. Het is nu nog niet mogelijk om op basis van de rioolmetingen te zeggen hoeveel mensen zijn besmet. Hier wordt verder onderzoek naar gedaan.

Dashboard

Op de persconferentie van premier Rutte en minister De Jonge op 19 mei werd bekendgemaakt dat de rioolwaterscreening ook onderdeel wordt van het corona-dashboard. Hiermee wil het kabinet op de voet volgen of er het virus ergens opleeft, nu de maatregelen steeds verder worden versoepeld.

Het ministerie van VWS heeft het RIVM gevraagd om dit uit te werken. Er loopt nu een pilot van wekelijkse metingen bij 29 rioolwaterzuiveringsinstallaties verspreid door Nederland. Op deze plekken komt de ontlasting van een kwart van de Nederlanders binnen.

In de tweede week van juni publiceert het RIVM de onderzoeksresultaten. Dan wordt ook meer bekend over de precieze rol van de rioolwaterscreening bij het corona-dashboard.

Rotterdams onderzoek

Ook in Rotterdam loopt een onderzoek naar het verband tussen het aantal coronabesmettingen en de rioolmetingen, uitgevoerd door viroloog Marion Koopmans van het ErasmusMC. "Om een tweede golf van het virus te voorkomen, is vroege herkenning cruciaal", zegt ze. "Een aanzienlijk deel van de coronapatiënten scheidt het virus uit via ontlasting, ook als zij geen ziekteverschijnselen hebben."

In het onderzoek wil Koopmans helderder krijgen hoeveel besmettingen achter een bepaalde verhoging van de rna-concentratie zit. Volgens haar wordt het rioolwateronderzoek de komende maanden steeds belangrijker, naarmate er minder patiënten in het ziekenhuis komen. "Veel mensen die het virus hebben, hebben geen klachten. Die zie je niet bij de huisarts."