De zoektocht naar de 10.000 gezichten op de begraafplaats van Margraten

• Julian Buijzen

8301 witte kruizen staan tussen de Limburgse heuvels op de begraafplaats van Margraten. Op ieder kruis de naam van de militair en de sterfdatum. Steeds vaker is naast de naam, ook een foto van de gesneuvelde militairen bekend. Vrijwilligers van het project De gezichten van Margraten willen op deze manier de herinnering aan de militairen levend houden.

De verzamelde foto's hadden de afgelopen dagen in aanloop naar Memorial Day naast de kruizen moeten staan, maar vanwege het coronavirus vindt de officiële Amerikaanse herdenking van 75 jaar bevrijding alleen in afgeslankte vorm plaats. Het fotoproject is uitgesteld naar volgend jaar.

Een bittere pil voor de 35 vrijwilligers van de stichting Fields of Honor die de afgelopen jaren naar de foto's zochten. Speciaal voor 75 jaar bevrijding hadden ze zichzelf als doel gesteld om 7500 foto's te vinden. En dat lukte eind april, vlak voor de deadline.

John D. Elam

"De eerste keer dat ik hem zag was echt fantastisch", vertelt Carla Mans. Zij was de vrijwilliger die foto nummer 7500 op 22 april vond. "Het blijft altijd een verrassing hoe iemand eruit ziet."

De foto is van de Amerikaanse soldaat John D. Elam. Mans vond hem via een Amerikaanse website van stambomen. Ze kwam in contact met nabestaanden en het balletje ging rollen. "Ik wil niet te veel met de eer strijken hoor. Het was ook wel een gelukstreffer."

Tot nu toe was bekend dat John D. Elam in 1924 werd geboren in een klein dorpje in Mississippi. Hij vocht in het voorjaar van 1945 als boordschutter op een tank tegen de Duitsers. Maar hoe hij precies gestorven is, was niet bekend.

Dat veranderde toen de familie van Elam niet alleen foto's naar Mans stuurde maar ook een brief. "Het was een brief aan zijn moeder, geschreven door een kameraad die vertelde hoe haar zoon gestorven was. Heel indrukwekkend."

Uit de brief werd duidelijk dat Elam niet is overleden tijdens de gevechten maar door een verkeersongeluk. Tijdens een verplaatsing door Duitsland zat Elam in de koepel van de tank. Een laaghangende tak raakte het machinegeweer dat vervolgens tegen het hoofd van Elam sloeg. Hij werd naar een veldhospitaal gebracht en overleed daar een paar dagen later.

Begraafplaats

Op de begraafplaats in Margraten liggen naast Elam nog 8300 Amerikaanse militairen. Zij worden elk jaar herdacht op de laatste zondag van mei, een dag voor de viering van Memorial Day in de Verenigde Staten. Voor de 1722 vermiste militairen is er een monument.

Allen zijn omgekomen in de oorlog tijdens gevechten in de omgeving van Arnhem en in Duitsland. De Amerikanen wilden hun doden niet achterlaten in vijandelijk gebied en daarom weken ze uit naar Nederland.

Gezichten van Margraten

Het project De gezichten van Margraten startte ruim vijf jaar geleden. Vrijwilligers wilden iets doen met 70 jaar vrijheid dat toen groots gevierd werd. "We wilden de soldaten die hier begraven liggen een gezicht geven en hun verhaal vertellen", zegt projectleider Sebastiaan Vonk.

Voor de viering van 70 jaar vrijheid in 2015 werden zo'n 3000 foto's gevonden maar ook de jaren daarna bleven de vrijwilligers zoeken. Dit jaar werd een boek gepubliceerd met foto's en bijbehorende verhalen van soldaten.

Carla Mans vond de afgelopen jaren de foto's van 220 gesneuvelde militairen die in Margraten begraven liggen. Als ze weet waar een soldaat woonde zoekt ze in de lokale Amerikaanse kranten naar informatie. "Soms vind je rond de overlijdensdatum een artikel met een foto erbij. Maar vaak ontbreekt de foto ook. Dan moeten we verder zoeken."

Ze maakt gebruik van Amerikaanse sites waar stambomen op staan maar vaak schakelt ze ook de hulp in van lokale bibliotheken en historische verenigingen. "Als we uiteindelijk bij familieleden uitkomen zijn ze vaak blij verrast. Sommigen weten niet eens waar hun familie precies begraven ligt. Soms zijn weduwen hertrouwd en raakte hun oude liefde een beetje in de vergetelheid. Met veel familieleden heb ik nu nog steeds contact."

Met het verhaal van Elam heeft de organisatie nu 75 procent van alle militairen een gezicht gegeven en daarmee ook de verhalen in kaart gebracht.

Vonk had verwacht dat het aantal foto's dat gevonden wordt de afgelopen jaren zou afnemen, maar dat valt mee. "Het tempo waarin de foto's aangedragen worden blijft nu nog constant", vertelt hij. "Maar ik verwacht dat dit de komende jaren minder wordt, aangezien steeds minder directe familieleden nog in leven zijn."

De stichting ziet steeds vaker dat foto's definitief kwijtraken. Zo ook de foto van Willy F. James Jr. Hij ontving een Medal of Honor, de hoogste Amerikaanse onderscheiding, maar een foto van hem is nooit gevonden. "De foto is volgens familie met een verhuizing verloren gegaan", zegt Vonk. Als alternatief op een foto heeft de familie nu zelf een portret van de soldaat getekend.

Wat opvalt is dat er veel minder foto's gevonden worden van Afro-Amerikaanse militairen. Daar ligt het percentage op slechts 20 procent. "De overheid kreeg in veel gevallen minder makkelijk contact met de nabestaanden en in veel families was geen geld om foto's te maken", legt Vonk uit. "Maar ook stonden er minder overlijdensadvertenties van Afro-Amerikaanse militairen in de lokale Amerikaanse kranten. Dat is voor ons een belangrijke fotobron."

Om alle foto's te vinden, werd vorig jaar ook de hulp ingeroepen van Amerikanen zelf. Op de website is een interactieve kaart geplaatst met alle bekende informatie van soldaten. Vonk: "We zien nu dat Amerikaanse vrijwilligers hun hele thuisstaat aan het uitzoeken zijn. In Minnesota en South Dakota hebben we dankzij deze vrijwilligers bijna alle soldaten gevonden. Alaska is zelfs compleet, maar daar komt slechts 1 soldaat vandaan dus dat geeft een beetje een vertekend beeld."

Toch denkt Mans dat de kans klein is dat ooit alle militairen in Margraten hun gezicht terug krijgen. "Je ziet dat je steeds intensiever moet zoeken naar een foto. Het volgende doel is om 8000 foto's te vinden. Dat gaan we nog wel halen, maar daarna wordt het echt lastig."