Stress, slapeloze nachten en last-minute blokken. Het zou vandaag een van de spannendste dagen voor veel scholieren zijn: de start van de centrale eindexamens. Maar vanwege de coronacrisis gaan die niet door. Dat is uniek: de laatste keer dat dat gebeurde was vlak na de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden.
Jan Vrijheid, nu 90 jaar, was destijds eindexamenkandidaat. Vanwege de oorlog kon hij het laatste jaar niet naar school. Ook niet na de bevrijding. "Alles was kapot", vertelt Vrijheid. Dat was een van de vele redenen waarom er in 1945 een streep door de eindexamens ging.
NOS Stories koppelde Jan Vrijheid (90) aan Nassreddin Taibi (18), een van de leerlingen uit De examenklas van 2020. Zij gingen in gesprek over hoe ze het cancelen van de eindexamens beleefden.
Op dit moment zit nog een flink deel van de bijna 200.000 eindexamenkandidaten in spanning over hun diploma. Scholen beslissen op basis van schoolexamens, toetsen die eerder in het jaar worden afgenomen, of leerlingen geslaagd zijn of niet. Ze krijgen tot begin juni om scholieren die te laten maken.
In 1945 werd dat anders geregeld: schoolexamens bestonden nog niet, en slagen of zakken werd uitsluitend bepaald door de resultaten van de landelijke eindexamens. Daarom werd ruim een maand na de bevrijding bepaald dat vrijwel alle scholieren hun diploma cadeau kregen, zonder examen te hoeven doen. Vrijheid: "Ik moest het geloof ik bij het gemeentehuis ophalen. Het stelde niet zoveel voor."
Volgens Vrijheid was er wel een belangrijke voorwaarde voor een diploma. "Je cijfers van het jaar daarvoor moesten wel goed zijn." Bovendien was er nog een belangrijke uitzondering: leerlingen uit gezinnen die de Duitse bezetter hielpen, kregen geen papiertje.
Nassreddin (18) zou dit jaar eindexamen doen op het vwo. Hij zegt tegen Vrijheid opgelucht te zijn toen hij hoorde van het cancelen van de eindexamens. "Ik heb gelijk al mijn boeken opgeruimd."
Volgens Vrijheid was dat gevoel bij zijn generatie destijds anders. "Wij hadden hele andere dingen aan ons hoofd: er was geen eten, geen kleren, alles wat kapot." Het gevaar was volgens de 90-jarige zo overheersend, dat het de situatie rondom school en eindexamens naar de achtergrond drukte.
Nassreddin begrijpt dat. "Ik heb het gevoel dat onze generatie meer bezig is met dit eindexamengebeuren dan toen." Hij baalt ook dat sommige mensen spreken van een zogeheten 'coronadiploma'.
Maar daar hoeft hij zich volgens Vrijheid totaal geen zorgen over te maken. Volgens hem zijn de eindexamens niet zo belangrijk. "Als je na vijf of zes jaar studeren jezelf nog moet bewijzen met zo'n eindexamen, klopt er iets niet." Vrijheid heeft naar eigen zeggen ook nooit last gehad van zijn 'speciale' diploma. "Er dacht geen mens meer aan. Alle werkgevers accepteerden het gewoon."