Warm water, knoflook en cocaïne: veel fake-berichten over corona
"Houd je adem langer dan 10 seconden in om te testen of je ziek bent."
"Drink warm water om infectie te voorkomen."
Via sociale media circuleren deze dagen misleidende en onware adviezen over het coronavirus. Veel van die tips kunnen weinig kwaad, zegt nepnieuws-specialist Peter Burger van de Universiteit Leiden, maar sommige zijn ronduit gevaarlijk,
Van WhatsApp tot Twitter en Facebook tot TikTok: op de platforms doen allerlei mogelijke hulpmiddelen de ronde. Het innemen van knoflook en cocaïne bijvoorbeeld, maar ook de tip om jezelf te ontsmetten met bleekmiddel (chloordioxide).
Burger heeft de berichten gezien. Vooral de lijst met adviezen waarin onder meer staat dat warm water drinken helpt tegen het virus wordt veel rondgestuurd. Die lijst is extra misleidend omdat sommige andere adviezen niet helemaal fout zijn, en omdat hij van een op het eerste gezicht geloofwaardige bron komt: de Amerikaanse Stanford-universiteit. Maar die heeft niets met de post te maken, zegt een woordvoerder van de universiteit.
De lijst is intussen duizenden keren gedeeld. "Mensen doen dat met de beste bedoelingen", zegt Burger. "Ze denken, kijk, een fijn lijstje. Er is behoefte aan informatie over hoe ze het virus het beste buiten de deur kunnen houden. Als ze dat van vrienden toegestuurd krijgen en er staat ook nog eens de naam boven van een gerenommeerde universiteit, gaan ze dat niet altijd checken voordat ze het doorsturen."
Dit zijn een aantal tips van de fake-lijst die rondgaat:
Wie de lijst als eerste heeft rondgestuurd is moeilijk te achterhalen. En met welk motief is ook onduidelijk. "Het kan een compilatie zijn van verschillende adviezen die bij elkaar zijn gevoegd. Uiteindelijk heeft iemand er de Stanford-universiteit boven gezet. En daarna is de lijst ook nog in het Nederlands vertaald. Misschien ook door iemand die dacht dat het een goed lijstje was."
Bij hoeveel mensen die valse informatie terecht kan komen, blijkt uit een Cambodjaanse Facebookpost waarin wordt gesuggereerd dat je door ruim tien seconden je adem in te houden kunt vaststellen of je het virus hebt. Die informatie is meer dan 30.000 keer gedeeld op Facebook in meer dan tien landen, waaronder India, Nigeria en de Verenigde Staten.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ontkracht op internet allerlei geruchten. Van de theorie dat koud weer, een heet bad of een handdroger het virus kunnen doden tot een verhaal dat de ziekte door muggen wordt verspreid.
Feitenchecksites als AFP Factcheck en het Nederlandse nieuwscheckers.nl volgen het nep-coronanieuws op sociale media. Burger: "Soms zijn het berichten die zorgen voor valse geruststelling en soms zaaien ze onnodige angst. Maar soms zijn ze echt levensgevaarlijk, zoals de tweets over bleekmiddel."
Tegenactie van platforms
Sociale media komen wel in actie tegen de verkeerde informatie en adviezen. Google zet waarschuwingen van de overheid tussen zoekresultaten en verwijdert YouTube-video's die mensen oproepen zich niet te laten behandelen. Twitter probeert adviezen van autoriteiten voorrang te geven boven misleidende tweets, bijvoorbeeld een waarin cocaïne als effectief geneesmiddel werd genoemd. En Facebook zegt de misinformatie te beperken, Nieuwscheckers.nl stelt vast dat het niet altijd lukt om doodgecheckte coronaclaims te labelen als nepnieuws.
Het blijkt echter heel moeilijk om te voorkomen dat sommige berichten massaal worden gedeeld. "Dat is niets nieuws. Al voordat er sociale media waren gebeurde dat, bijvoorbeeld met de foutieve berichten over E-nummers op producten en de effecten daarvan. Die informatie zou van een Frans ziekenhuis komen. Dat was allemaal nep, maar het is jarenlang rondgestuurd."