Verrassing en ergernis over koninklijke excuses in Indonesië
"Historische" excuses, "terecht", "een mooi en koninklijk gebaar", maar ook "zeer opmerkelijk en bedenkelijk". In de reacties op de verontschuldigingen die koning Willem-Alexander eerder vandaag in Jakarta aanbood, klinkt verbazing, opluchting maar ook ergernis door. Voor het eerst en tegen de verwachting in maakte Nederland excuses voor het buitensporige geweld waaraan Nederlandse militairen zich in de jaren na de Japanse bezetting schuldig hebben gemaakt.
"Als je het de koning hoort uitspreken dan zie je dat hij twijfelt bij de woorden apologies en regret. Het lijkt alsof hij beseft hoe beladen het is. Dat laat ook zien wat voor geschiedenis hieraan vastkleeft", zegt historicus Esther Captain, die zich verdiept in de post-koloniale geschiedenis van Indonesië.
Zo sprak koning Willem-Alexander de excuses uit:
Ze vindt het belangrijk dat Nederland met deze excuses, en de erkenning dat Indonesië in 1945 zijn onafhankelijkheid verkreeg, onderschrijft dat het destijds ging om extreem geweld tegen "een onafhankelijke staat die Nederland probeerde opnieuw te bezetten".
"Met de eerdere term 'politionele acties', alsof het om een intern, binnenlands conflict ging, kunnen we dus echt niet meer wegkomen", zegt Captain.
Volgens Captain heeft de jongere generatie de excuses mogelijk gemaakt. "De kinderen en zeker de kleinkinderen van de Nederlandse militairen die naar Indonesië werden gestuurd, zijn op zoek naar evenwichtige geschiedschrijving. Ze luisteren naar beide kanten, de Nederlandse en de Indonesische. Willem-Alexander hoort ook bij die jongere generatie. Zijn moeder kon dit nog niet doen. Een nieuwe generatie kan vragen stellen, die vroeger nog veel te sensitief lagen."
Angst voor financiële claims was een andere reden dat Nederland niet eerder zijn excuses aanbood. Maar volgens Captain is het "morele besef gegroeid om én terug te kijken én vooruit te kijken. Men is niet meer bang voor excuses maken". Onderzoek van wetenschappers en journalisten en gerechtelijke uitspraken over schadevergoeding hebben hiervoor de geesten rijp gemaakt, aldus de Leidse historicus in het NOS Radio 1 Journaal.
Handen in onschuld wassen
De Federatie van Indische Nederlanders denkt hier heel anders over. "De Indische Nederlander heeft zwaar geleden onder de Indonesische terreur in de jaren 1945-1949", zegt bestuurslid en politicoloog Micha'el Lentze. "Dat is een van de redenen dat de Nederlandse militairen zijn ingezet."
Lentze is onaangenaam verrast door de excuses en wijst erop dat Nederland al in 2005 spijt heeft betuigd. "Indonesië wast tot op heden zijn handen in onschuld. Er wordt al 75 jaar voorbijgegaan aan het leed van Indische Nederlanders."
Net als oud-minister Ben Bot zegt ook Lentze dat Indonesië door de excuses van de koning voor het blok wordt gezet. "Verwachten we nu ook excuses van de Indonesische regering? Ik zie het niet gebeuren", zegt Lentze. De jaren 1945-1949 worden in het Indonesische onderwijs "als een heroïsche periode opgehemeld".
Ook vindt hij dat de koning te vroeg heeft gesproken; hij had moeten wachten op de conclusies van het NIOD-onderzoek. Nu kunnen de excuses van invloed zijn op de uitkomsten van het onderzoek, aldus Lentze. Het NIOD zou nu niet meer kunnen concluderen dat er geen excessief geweld is gebruikt.
Ook André Wetzel, oud-voetballer en trainer met Indonesische wortels, wijst er nadrukkelijk op dat er van twee kanten "de meest verschrikkelijke dingen zijn gebeurd". Wetzels grootmoeder werd destijds vermoord door Indonesische strijders. Toch spreekt hij van een "mooi gebaar van de koning", als Nederland zich maar zich blijft herinneren dat er door twee partijen misdrijven zijn begaan.
In verlegenheid gebracht
Oud minister Ben Bot erkende in in 2005 tijdens een bezoek aan Indonesië dat Nederland destijds "aan de verkeerde kant van de geschiedenis stond". Hij spreekt nu van een "groots en koninklijk gebaar" en "terechte excuses". Maar als diplomaat vreest Bot wel dat Indonesië door de excuses in verlegenheid wordt gebracht omdat er wellicht een tegengebaar van Jakarta wordt verwacht.
De Indonesische president Joko Widodo sprak vanochtend voorafgaand aan de excuses van de koning, en kon er in zijn toespraak dus niet op reageren, zegt correspondent Annemarie Kas. Widodo had al wel gezegd: "We kunnen het verleden niet uitwissen, we kunnen ervan leren." Hij prees vervolgens de gelijkwaardige relatie tussen de twee landen. Volgens Kas is er in Indonesië alleen in kleine kring opwinding te verwachten over de koninklijke excuses. "In Nederland is dit een groter ding dan in Indonesië."
