NOS-speelfilm over Operatie Market Garden na decennia weer te zien

Een jaar voordat A Bridge Too Far in de bioscoop verscheen, zond de NOS zijn eigen speelfilm uit over Operatie Market Garden, Arnhem: het verhaal van een ontsnapping. De coproductie met de BBC vertelt hoe de Schotse legerarts Graeme Warrack weet te ontsnappen, nadat hij in 1944 bij Arnhem krijgsgevangen was gemaakt.

Omdat de ontsnapping van Warrack deze maand 75 jaar geleden plaatsvond, zet de NOS de hele speelfilm uit 1976 online. Daarmee is de film voor het eerst in decennia weer te zien voor het grote publiek.

Op de speciale site die de NOS bijhoudt kwam het verhaal van Warrack vier keer voorbij: ten tijde van Market Garden, na zijn ontsnapping, bij zijn mislukte oversteek over de Rijn (Pegasus II) en ten slotte bij zijn terugkeer in bevrijd gebied. Precies deze gebeurtenissen komen ook voorbij in de film.

Bekijk de film hier:

Kolonel Warrack kreeg in gevangenschap de leiding over het noodhospitaal dat de Duitsers in de Apeldoornse Willem III-kazerne hadden ingericht voor geallieerde gewonden. Toen de laatste patiënten na enkele weken naar Duitsland zouden worden afgevoerd, besloot Warrack een ontsnappingspoging te doen.

Hij had een verborgen leidingruimte in het plafond van zijn slaapkamer gevonden. Toen de Duitsers opdracht gaven het kamp te ontruimen, verborg hij zich daar. Het was zijn bedoeling er de oprukkende geallieerden af te wachten.

Toen na twee weken echter bleek dat de bevrijding langer op zich liet wachten dan gepland, sloop Warrack zijn schuilplaats uit. Hij slaagde er na enkele maanden in, met hulp van het verzet, om de Rijn over te steken.

Dierbare herinneringen

De film werd destijds opgenomen in Arnhem, Apeldoorn en de Veluwse bossen. Het script volgde nauwgezet het boek dat Warrack over zijn vlucht had geschreven, Tocht door het duister.

In de film van regisseur Clive Rees wordt de rol van Warrack vertolkt door de Engelse acteur John Hallam. Daarnaast spelen de Nederlandse acteurs Marie Louise Stheins, Sacco van der Made en Tom Jansen rollen van verzetsleden. Voor de 19-jarige Stheins, die later een Theo d'Or en een Gouden Kalf zou ontvangen, was het haar eerste filmrol.

"Ik heb dierbare herinneringen aan de opnames. Ik zat in het eerste jaar van de toneelschool in Arnhem en ze zochten jonge actrices die een weekje vrij hadden. Ze namen me aan als het zusje, maar na een dag kreeg ik de hoofdrol."

Van de ervaren acteur Hallam kreeg ze zo een masterclass filmmaken. "Ik wist niet zo goed hoe met de camera om te gaan, of met het geluid, maar dat gaf hij me allemaal mee. Een lieve man en een geweldig acteur."

'Zo authentiek mogelijk'

"De opzet was een zo authentiek mogelijke registratie van Warracks boek te maken", zei NOS-woordvoerder Stefan Felsenthal destijds. "Dus Engelsen moesten echt Engelsen zijn, Duitsers moesten door Duitse acteurs worden gespeeld en een Nederlandse boerenfamilie door een echte Nederlandse boerenfamilie."

"Bovendien mocht niets in de studio worden gefilmd, alles op locatie. Dat stelde de filmploeg wel eens voor problemen want toen het op één van de opnamedagen ineens ging sneeuwen, moest het hele schema worden omgegooid en maakte men van de sneeuw gebruik om meer winterse scènes te draaien."

Eerbetoon

De film werd enkele keren uitgezonden op televisie, maar kwam daarna grotendeels vergeten in het archief terecht. Bij het schrijven van verhalen voor de bevrijdingssite, kwam een redacteur er verhalen over tegen.

Om de opmerkelijke avonturen van Graeme Warrack bij de bevrijding van Nederland niet te vergeten, is de film als eerbetoon online gezet.