Nepnieuws rond de bosbranden in Australië: 'Nee, ze zijn niet aangestoken'

• Eva Gabeler

  correspondent Australië

In Australië blijven onjuiste verhalen opduiken over het ontstaan van de bosbranden. Een groep mensen denkt dat ze zijn aangestoken. Sommigen denken dat de branden het gevolg zijn van 'groen beleid' van de milieupartij in het land. De foutieve berichten worden wereldwijd verspreid door geautomatiseerde computerprogramma's en twittertrollen, zien onderzoekers.

Hoe zit dat precies?

Slechts een klein deel van de bosbranden is aangestoken. In de staat New South Wales zijn dit vuurseizoen 24 mensen aangeklaagd voor dat misdrijf. Uit cijfers van de Australische nationale omroep ABC blijkt dat maximaal 1 procent land is verbrand door opzettelijke brandstichting.

Brandstichting is daarmee een serieus probleem, maar is er niet de oorzaak van dat het Australische bosbrandseizoen langer duurt en heviger is dan anders. Het grootste deel van de branden wordt volgens de brandweer in de regio veroorzaakt door blikseminslag.

Warmste jaar

Klimaatverandering heeft een veel grotere invloed dan brandstichting op de hevige branden dit seizoen, meldt het nationale weerinstituut BOM. 2019 was het warmste jaar in de geschiedenis van Australië en er viel 40 procent minder regen dan gemiddeld.

De gevaarlijke omstandigheden waarin de bosbranden ontvlamden schrijft het instituut deels toe aan door mensen veroorzaakte klimaatverandering. Het weerbureau noemt het aannemelijk dat de situatie in de toekomst alleen maar slechter zal worden door toenemende CO2-emissie.

Het resultaat van de woekerende bosbranden:

Een ander verhaal dat online regelmatig zijn weg vindt is dat er het afgelopen jaar minder preventieve branden zijn geweest.

Het preventief wegbranden van stukken bos is in Australië al decennialang een belangrijke methode om het brandgevaar te bestrijden. Met gecontroleerd vuur verwijderen experts de laag van dode bladeren en dorre takken. Deze droge biomassa vormt brandstof voor bosbranden. Met preventieve branden kan die brandstof tijdelijk worden verminderd.

Volgens critici zijn er nu minder preventieve branden uitgevoerd als gevolg van beleid van The Green Party. Deze aanname is niet alleen door de partij zelf ontkend, maar ook ontkracht door wetenschappers en Shane Fitzsimmons, de brandweercommandant van New South Wales.

Op een persconferentie benadrukte hij dat preventieve branden belangrijk zijn, maar absoluut niet de ultieme oplossing voor brandgevaar. Hij zei dat de gecontroleerde branden weinig effect hebben onder de huidige extreme weersomstandigheden. Daarnaast benadrukte hij dat er steeds minder momenten zijn waarop de gecontroleerde branden kunnen worden uitgevoerd.

Juist door het veranderende klimaat komt de effectiviteit van preventief aansteken in gevaar, vertelt Matthias Boer, professor aan de Western Sydney University en gespecialiseerd in natuurbranden en de invloed van klimaatverandering op het fenomeen.

"De aanhoudende droogte en warmte beïnvloeden de momenten waarop gecontroleerde branden kunnen worden uitgevoerd", zegt Boer. "Want door extreme weersomstandigheden is het vaak te nat of te droog om veilig en effectief stukken bos af te branden: het is eenvoudigweg niet mogelijk. De hevige branden zijn dus niet het gevolg van groen beleid."

Hoe worden de verhalen verspreid?

De Queensland University of Technology deed onderzoek naar de geruchten die zich online razendsnel verspreiden. Onderzoeker Daniël Angus vertelt over de sociale-media-analyse die hij en zijn team deden. Ze namen berichten onder de loep die op Twitter verschenen onder de hashtag #arsonemergency, wat zoveel betekent als 'brandstichting-alarm'.

Het team constateerde dat de accounts die onjuiste informatie verspreidden opmerkelijke patronen vertoonden. De tweets bleken afkomstig van geautomatiseerde computerprogramma's en Twitter-trollen. "Die tweets zijn afkomstig van gebruikers die extreem gepolariseerde standpunten innemen", zegt Angus. "Die zogenaamde gebruikers gedragen zich op een manier die niet gebruikelijk is voor de gemiddelde twitteraar."

'Logische' verhalen

Zulke accounts zijn te herkennen aan een paar dingen, vertelt Angus. "Deze gebruikers wantrouwen wetenschappelijke expertise en ze zijn sceptisch over reguliere media. De kracht van de desinformatie zit 'm in de simpliciteit. De wetenschappelijke waarheid is over het algemeen veel complexer. De beste propaganda lijkt logisch en biedt simpele oplossingen, die compleet onjuist kunnen zijn."

Het team trok vergelijkbare conclusies over Twitterberichten die waren geplaatst onder de hashtags #australiafire en #bushfireaustralia. De gemeenschappelijke deler van dit hardnekkige nepnieuws is ondermijning van het verband tussen klimaatverandering en bosbranden, aldus Angus.

Verspreiding over de brandstichting

Het onjuiste verhaal over brandstichting bereikte onder ondere via Twitter veel mensen. Bijvoorbeeld via Donald Trump Junior, maar ook door de Australische parlementsleden Craig Kelly (Liberal Party of Australia) en George Christensen (The National Party of Australia).

De claim dat het hevige brandseizoen het gevolg is van groen beleid is dus onjuist, maar werd wel duizenden keren gedeeld op onder andere Twitter en is in Australië inmiddels is uitgegroeid tot een veelgehoord argument in het debat over de oorzaak van de bosbranden. De politieke partij The Green Party heeft daarom zelfs een disclaimer geplaatst op de website.