Kunst opslaan of kopen? Bewijs eerst dat je geen crimineel bent
Peperdure kunstwerken die het daglicht nooit zien omdat ze diep weggestopt zitten in een loods bij een vliegveld. Je vindt ze in plaatsen als Luxemburg, Genève en Monaco. Alles om zwart geld weg te sluizen of om vermogensbelasting te ontlopen. Nieuwe Europese regels moeten de mogelijkheden daartoe flink beperken.
"Ze noemen het freeports en het zijn letterlijk vrijplaatsen. Plaatsen waar wet- en regelgeving nauwelijks gelden", zegt kunstdetective Arthur Brand. "Sommigen van die freeports hebben meer in huis dan het Rijksmuseum. Het zijn echt musea op zichzelf."
Onze correspondent dook in de wereld van de freeports en de nieuwe regels:
Zeker sinds het bankgeheim in veel landen onder druk is komen te staan, is kunst een aantrekkelijk alternatief geworden. Doeken zijn soms miljoenen euro's waard en kunnen binnen het freeport verhandeld worden. Geen overheid of belastingdienst die er ooit iets van ziet of de werkelijke waarde kan vaststellen, want ze hadden er tot nu toe geen toegang.
"Criminelen kunnen hun geld niet zomaar op de bank zetten," zegt Judith Sargentini, oud-Europarlementariër voor GroenLinks. Zij speelde een belangrijke rol binnen het Europees Parlement om de nieuwe wetgeving doorgevoerd te krijgen. "Bovendien is via banken geld altijd nog weer te volgen, maar bijvoorbeeld een schilderij kan in het ene land verdwijnen en heel veel landen verder ineens weer opduiken. Voor criminelen is het gewoon een betaalmiddel."
'Beste museumcollectie'
De bekendste freeport ligt in Genève. 1,2 miljoen werken zouden daar opgeslagen liggen. "Het zou waarschijnlijk de beste museumcollectie ter wereld zijn, als het een museum was", zei een kunstkenner ooit tegen de BBC. Maar kunstliefhebbers of pers komen er met geen mogelijkheid binnen om te zien wat er echt ligt.
In Luxemburg werd in 2014 een freeport geopend, toen Genève zo'n beetje vol was. "Wij willen geen begraafplaats zijn voor kunstwerken en andere waardevolle werken," zei de directeur in dit filmpje:
Dat soort kunsthandel wordt nu aangepakt. De freeports moeten binnen de EU van alle werken boven de 10.000 euro een administratie bij gaan houden. Belangrijkste vraag: wie is de echte eigenaar? Die verschuilt zich vaak achter een bedrijfsnaam, maar zal zich nu bekend moeten maken.
Dat is hoog tijd, zegt kunstdetective Brand. "Kunst moet je verzamelen voor de schoonheid. Kunst is er om van te genieten. Maar dit is pure speculatie, pure witwasserij. Het is geld geworden, het heeft niets meer met kunst te maken."
'Regels zijn gekkenwerk'
In Nederland zijn er geen freeports, maar ook hier zal de kunsthandel merken dat er nieuwe regels zijn. Ze gelden ook voor kunsthandelaars, galerieën en veilinghuizen. Eerder was dat nog alleen bij contante betalingen, nu zal ook bij klanten die willen pinnen om de herkomst van het geld moeten worden gevraagd.
"Wij moeten mensen vragen om hun identiteitsbewijs," zegt Peter Meefout van het Haagse veilinghuis Venduehuis. "Als ze zich via internet registreren zouden we een bewijs van een notaris moeten vragen, dat bevestigt dat zij daadwerkelijk degenen zijn die op het paspoort staan. En dan moeten we ook nog vragen waar ze het geld vandaan hebben waarmee ze willen betalen."
Het is gekkenwerk, zegt hij. Dat de grote kunsthandel wordt aangepakt, begrijpt hij wel, maar de meeste stukken in het Venduehuis leveren hooguit een paar duizend euro op. "Ik kan me niet voorstellen dat daar veel geld wordt witgewassen. Maar ik kan er wel klanten door verliezen. Als ik een e-bike koop voor 3000 euro, vraagt de fietsenmaker mij ook niet waar ik dat geld vandaan heb. Dat moeten wij nu wel gaan doen."
De nieuwe regels zijn in de hele EU nu al van kracht, maar nog niet in Nederland. De Eerste Kamer moet nog instemmen en pas als dat is gebeurt gaan de regels ook officieel gelden. De verwachting is dat dat rond 1 maart zal zijn.
Internationaal is er nog een ander probleem: de freeports moeten nu weliswaar een administratie bij gaan houden, maar belastingdiensten kunnen die niet zomaar inzien. Alleen als ze iemand specifiek verdenken van belastingontduiking via kunstopslag, mogen ze een verzoek doen bij het freeport om de gegevens van die persoon te krijgen. In Luxemburg, waar de nieuwe regels al langer gelden, heeft de belastingdienst dat tot nu toe nooit gedaan, staat in een onderzoeksrapport van het Europees Parlement.
En zelfs al zouden de regels binnen de EU perfect werken, dan nog is er een probleem. "Er staan veel freeports buiten de EU. Genève, Singapore, New York", zegt Arthur Brand. "Criminelen zullen hun doeken ongetwijfeld daar gaan stallen, als de regels hier te streng zijn. Maar je moet ook wel wat doen natuurlijk. Je kunt dit niet zomaar laten gaan."