Van geen stroom naar groene stroom: In Afrika rukken zonnepanelen op

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Op het Keniaanse platteland klimt een elektricien een golfplaten dak op. De familie Muwo kijkt toe hoe hij, balancerend op het krakende en piepende gebouw, een zonnepaneel omhoog hijst. Het is een bijzondere dag voor de familie, want ze krijgen vandaag voor het eerst in hun leven stroom.

De familie Muwo is één van de vele Afrikaanse gezinnen die een zonnepaneel aanschaffen. Steeds meer families stappen van helemaal géén elektriciteit direct over op groene stroom. In Kenia bijvoorbeeld zie je steeds meer zonnepanelen op de daken van de armen. De zon laadt hun mobieltje, radio en televisie op.

Stroompakket inclusief TV

Daniel, de man des huizes, is niet rijk. Hij komt rond door passagiers te vervoeren op zijn brommertaxi, over de onverharde wegen rondom de stad Machakos. Toch is hij vanaf die middag eigenaar van een flatscreen televisie, die wordt gevoed door de zon.

"Sinds vorig jaar kunnen we het bijna niet meer bijbenen," vertelt de elektricien als hij weer veilig op de grond staat. "Het aantal installaties is verdubbeld." Felix Kimatu werkt voor M-Kopa, een van de vele bedrijfjes in Kenia die klanten solar-thuissystemen aanbiedt. "De zon schijnt hier bijna altijd," lacht hij. "Het is goede business."

De familie Muwo koos voor een pakket, waarbij ze niet alleen een zonnepaneel kopen, maar ook vier lichten, een radio, een kabel die hun mobiel kan opladen, een zaklamp en een televisie. Ze betalen daar eenmalig 55 euro voor en vervolgens bijna twee jaar lang 80 eurocent per dag. Daarna is alles van hen en de stroom dus gratis. De betaling gaat simpel, via de mobiele telefoon. Betalen ze een dag niet, dan worden ze afgesloten.

Onbetrouwbare elektriciteit

Daniel's vrouw Eunice staat buiten toe te kijken met de kinderen. "We gebruiken nu olielampen," vertelt ze. "Dat stinkt en walmt heel erg en is niet goed voor de gezondheid. Ik kan niet wachten tot mijn kinderen hun huiswerk kunnen maken onder een echte lamp."

Je kunt de elektriciteitspalen zien vanaf dit plattelandshuis, toch kiest de familie Muwo voor een zonnepaneel. Het is namelijk duur om een lijn naar het huis te laten trekken. Bovendien is het elektriciteitsnetwerk onbetrouwbaar, de stroom valt regelmatig uit. En doorslaggevend is dat het pakket op afbetaling kan worden gekocht. Net als de televisie. Het pakket mét TV wordt volgens de elektricien namelijk veel meer gekocht dan het pakket waarbij je alleen maar licht, een radio en een zaklamp krijgt.

In Afrika hebben naar schatting 600 miljoen Afrikanen nog steeds geen stroom. Met dit soort thuissystemen slaan ze een stap over: ze gaan van géén elektriciteit direct over op duurzame energie, net zoals veel Afrikanen de vaste telefoonlijn oversloegen en direct een mobieltje kochten.

M-Kopa heeft in Kenia 750.000 thuissystemen geïnstalleerd. Ze hebben veel concurrenten, zowel in Oost- als in West-Afrika, dat de nieuwste markt is voor de thuissystemen. Veel van die start-ups krijgen klimaatgeld, als investering of als lening.

Klimaatgeld is een financiering die rijkere, veelal westerse landen, aan ontwikkelingslanden geven. Het doel? Arme landen helpen zich te wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering en de uitstoot naar beneden brengen, onder meer met groene energie.

Wapenen tegen klimaatverandering

Tijdens de VN-klimaatconferentie, deze week in Madrid, wordt er ook over klimaatgeld gesproken. "Klimaatfinanciering is geen hulp," benadrukt Alvin Munyasia, klimaatdeskundige bij Oxfam, in zijn kantoor in Nairobi. "Het is een verantwoordelijkheid. Westerse landen hebben hun economie opgebouwd en daarbij veel broeikasgassen uitgestoten en gezorgd voor klimaatverandering. En wij, armere landen, zijn het grootste slachtoffer van de gevolgen, zoals droogte en overstromingen."

Munyasia vindt dat de prioriteiten verkeerd liggen, bij de klimaatfinanciering die nu wordt gegeven. "Er gaat veel geld naar duurzame energie. Er is meer geld nodig om ons aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering." Bijvoorbeeld voor boeren die te maken hebben met aanhoudende droogte en hevige regenval.

Veel van het klimaatgeld dat naar duurzame energie gaat, komt van privé-investeerders. Hoewel M-Kopa, en andere start-ups in deze industrie, nog geen winst maken, hopen zij er uiteindelijk wel geld aan te verdienen. Ook moet er meer publiek geld vrijkomen, dat de arme bevolking helpt in de strijd tegen klimaatverandering.

Bij het hek van de familie Muwo kijkt de buurman, boer Zachariah Mutsisya, naar het nieuwe zonnepaneel. Hij heeft zijn oogsten zien teruglopen door klimaatverandering. "Vroeger was het weer nog voorspelbaar," vertelt hij. "Maar nu niet meer. Het is vooral droog geweest."

Hij wil hulp op zijn akker, zoals zaden die tegen aanhoudende droogte kunnen. En hij wil zijn dam uitbreiden waardoor hij meer water op kan slaan voor tijdens droge periodes. "Zonnepanelen zijn mooi, maar van licht kun je pas genieten als je geen honger hebt."