De VS keurt Israëlische nederzettingen goed: kan dat zomaar?

• Lennard Swolfs

  redacteur Buitenland

De Verenigde Staten zien de Israëlische nederzettingen niet langer meer als illegaal, zo maakte het land gisteren bekend. "Dit is een behoorlijke stap terug met betrekking tot het internationaal recht", zegt Marcel Brus, hoogleraar Internationaal Publiekrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen.

"Die nederzettingen worden door de hele wereld, inclusief het Internationaal Gerechtshof, als illegaal gezien en in strijd met het recht van de Palestijnen om een eigen staat te vormen."

Wat is een nederzetting?

Een Israëlische nederzetting is een vestiging of kolonie van Israëliërs op grondgebied dat door Israël is veroverd en bezet tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967. Volgens verschillende resoluties van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, de meest recente in 2016, zijn deze nederzettingen in strijd met het internationaal recht.

Ruim 600.000 Israëliërs leven in nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem. Op deze kaart zie je waar ze liggen:

De beslissing van de Verenigde Staten om de nederzettingen niet meer als illegaal te beschouwen, werd gisteren bekendgemaakt door de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Pompeo.

De stap is er een in een reeks pro-Israëlische beslissingen van de regering van president Trump. Eerder al verplaatste Trump de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem en erkende hij de annexatie van de Golanhoogten, die Israël, ook in 1967, veroverde op Syrië.

Vertrouwen internationaal recht

Volgens Brus kan deze meest recente stap van de Verenigde Staten op lange termijn het vertrouwen in het internationaal recht ondermijnen. Ook voormalig VN-gezant voor het Midden-Oosten, de Nederlandse topdiplomaat Robert Serry, uit zijn zorgen: "Als je dit soort stappen zet, hol je het internationaal recht uit."

Serry maakt zich vooral zorgen om het bredere perspectief. "Het internationaal recht wordt niet alleen hier uitgehold, maar ook elders. Je ziet steeds vaker dat grote, sterke staten het recht in eigen hand nemen. Dat druist in tegen de principes van het internationale rechtssysteem." Een voorbeeld hiervan is de annexatie van de Krim door Rusland in 2014.

Zowel Brus als Serry benadrukt wel dat het internationaal recht niet alleen afhangt van de Amerikanen. Brus: "Het internationaal recht is sterker dan de opinie van één president, ongeacht welke president."

Wat nu?

Volgens Brus zijn er drie mogelijke scenario's die kunnen volgen op het besluit van de Verenigde Staten. "Allereerst kan de Veiligheidsraad een reactie geven en zich ermee bemoeien", zegt hij. "Maar dit heeft weinig zin, want de Verenigde Staten hebben daar vetorecht en kunnen dus besluiten tegenhouden."

Daarnaast legt Brus uit dat er een sterke internationale oppositie kan ontstaan die zich tegen de VS keert. "Maar ervaring leert dat Trump zich hier weinig van aantrekt."

Een laatste scenario en het meest realistische is dat andere landen naar het Internationaal Gerechtshof in Den Haag stappen. "Een staat mag niet meewerken aan het schenden van de rechten van een andere staat. Dit betekent dat staten geen erkenning zouden moeten geven aan het internationaal onrechtmatig handelen van Israël. Maar dat doet Amerika met deze beslissing wel. Wat kan volgen is een juridische uitspraak dat de VS hiermee eigenlijk haar verplichtingen onder het internationaal recht niet nakomt."

Deze laatste stap mag dan wel de meest realistische zijn, maar het blijft lastig om een uitspraak over de uitkomst van zo'n procedure te doen. Brus: "Het blijft kijken in een glazen bol."