In Hawija is niemand de Nederlandse bomaanval vergeten

• Lex Runderkamp en Ben Meindertsma

Een Nederlands bombardement in Irak vier jaar geleden is gruwelijk misgegaan, zo blijkt uit onderzoek van NOS en NRC. Tientallen burgers kwamen bij een luchtaanval op een bommenfabriek in Hawija om het leven. Hoe dat precies heeft kunnen gebeuren, is onduidelijk. Inwoners van het stadje vinden de schuldvraag niet zo interessant. Zij vragen zich vooral af wanneer ze eindelijk een schadevergoeding krijgen.

Het is voor het eerst dat duidelijk wordt waar Nederland heeft gebombardeerd in Syrië en Irak en hoeveel burgerslachtoffers daarbij zijn gevallen. Het kabinet zegt al jaren geen mededelingen te willen doen over concrete aanvallen en burgerslachtoffers vanwege de veiligheid.

De enorme ravage die het bombardement op 3 juni 2015 aanricht blijft bij de internationale media niet onopgemerkt. Op beelden van die nacht is te zien hoe het ziekenhuis in Hawija overspoeld wordt met gewonden. Inwoners spreken van "een atoombom die insloeg" en die vijftig kilometer verderop, in Kirkuk, nog te horen was. "Een complete woonwijk is verwoest", schrijft persbureau Reuters.

Vier jaar later ligt de wijk aan de oostkant van de stad er nog precies hetzelfde bij. Overal liggen brokstukken van ingestorte gebouwen. Tientallen autowrakken liggen verspreid langs de weg. Alleen de meelfabriek is weer opgebouwd.

Zo ziet het eruit op de plek waar de bom viel:

De inwoners van de wijk kunnen zich 3 juni 2015 nog goed herinneren. Sommigen laten de littekens zien van de verwondingen die ze door de aanval opliepen. Anderen vertellen over de chaos van die nacht.

Midden in de wijk stond ooit een grote opslagloods van de gemeente. Die was het doelwit van de coalitie. De loods was door terreurgroep IS in gebruik genomen om munitie in op te slaan. Volgens de Amerikanen werden er autobommen gefabriceerd. Toen de precisiebom het gebouw raakte, zorgde de enorme hoeveelheid munitie die in de loods lag opgeslagen voor een tweede explosie, waardoor ook gebouwen in de wijde omgeving geraakt werden.

De wijk werd door de Amerikaanse generaal John Hesterman op een persconferentie na de luchtaanval omschreven als een "industriegebied". Dat is wat overdreven als je oude foto's van de wijk bekijkt. Er stonden inderdaad grote gebouwen: een elektriciteitscentrale, een brandweerkazerne en een ijsfabriek. Maar er was vooral laagbouw: kleine panden waar winkeltjes, een naaiatelier en een theehuis voor een levendige sfeer zorgden.

Soennitische vluchtelingen

"Er woonden op dat moment vooral vluchtelingen hier," zegt de eigenaar van een kleine garage iets verderop in de wijk. Naast hem woonde een familie met zes kinderen. Bij de explosie zijn de muren omgevallen. "Allemaal zijn ze gedood, op de moeder na. Die heb ik later in Kirkuk nog eens gezien. Zij was zwaar gehandicapt geraakt."

Toen IS Hawija een jaar eerder had ingenomen zijn veel inwoners op de vlucht geslagen. Daarvoor in de plaats kwamen veel soennitische vluchtelingen uit de omliggende dorpen naar de stad toe omdat sjiitische milities weinig genade kenden bij hun strijd tegen IS. Zij trokken in de gebouwen en winkeltjes rondom munitieloods. De waren leeg komen te staan toen IS het gebied veroverde.

'Dood achtergebleven'

Volgens Osama Suleman, directeur van het ziekenhuis, zijn veel vluchtelingen dood achtergebleven onder het puin van de ingestorte gebouwen. "We weten niet waar ze vandaan kwamen. Die hebben we niet als dodelijke slachtoffers kunnen registreren."

Verslaggever Lex Runderkamp sprak Suleman in Hawija:

Het ziekenhuis kreeg die nacht ruim tweehonderd doden en gewonden binnen. "Het was een hele bloedige dag. Sommigen waren ernstig gewond, anderen stierven hier." Suleman denkt dat het aantal slachtoffers bij elkaar opgeteld "boven de tweehonderd" ligt.

Informant van het leger

Een Irakees, die op verzoek van de gemeente een rondleiding geeft door de wijk, vertelt dat hij degene was die in opdracht van het Iraakse leger informatie over IS moest doorspelen aan het hoofdkwartier in Bagdad. Op 2 juni belde hij met Bagdad om door te geven dat er vier vrachtwagens met TNT, een zwaar explosieve stof, de loods binnenreden. Hij zou ook hebben verteld dat er vluchtelingen rondom de fabriek verbleven.

De informant kreeg van Bagdad te horen dat men in eerste instantie die dag nog wilde aanvallen, maar dat later werd besloten de aanval uit te stellen tot na middernacht om de de nevenschade te beperken.

Of de informatie over de vluchtelingen de Nederlandse luchtmacht die dag heeft bereikt, is onduidelijk. Het Amerikaanse Pentagon wil het onderzoek dat ze na de aanval gedaan hebben niet openbaar maken en het ministerie van Defensie wil niet bevestigen dat Nederland betrokken was bij de aanval.

Schadevergoedingen

Veel mensen die nu in de wijk wonen hebben geen dierbaren verloren, maar klagen vooral over het uitblijven van schadevergoedingen voor de verwoesting van hun huis of winkel. Het zijn de oorspronkelijke bewoners die zijn teruggekeerd toen IS in 2017 werd verjaagd.

"We weten niet van alle gebouwen waar de eigenaren zijn gebleven", zegt Mohamed, die als schrijver van brieven en formulieren zijn diensten aanbiedt bij een bouwvallig theehuis. Aan herbouw komt bijna niemand toe want schadevergoedingen zijn nog niet uitbetaald. "We hebben allemaal onze formulieren ingevuld", zegt de schrijver met wijde armgebaren. "Het enige dat we als antwoord krijgen, is dat we moeten wachten. Dat doen we nu al twee jaar."

De locoburgemeester van Hawija, Khalaf Najim Alabadi, bevestigt dat niemand uit de buurt een schadevergoeding heeft gekregen. Hij beschrijft een uiterst omslachtige procedure die iemand met schade aan zijn huis, auto of bedrijf moet doorlopen om zijn dossier via Kirkuk in Bagdad te krijgen. "En uit Bagdad hebben we niets meer gehoord in de afgelopen twee jaar."

Pas als met de herbouw wordt begonnen, zal duidelijk worden hoeveel mensen er zijn omgekomen. "We hebben de gemeente gevraagd om te komen kijken of er nog mensen onder liggen", vertelt Mohamed. Maar in het weer opkrabbelende Hawija heeft dat voorlopig geen prioriteit.