Listeria-besmetting opgespoord met nieuwe dna-methode

Twintig besmettingen, drie doden en één miskraam in de afgelopen twee jaar. Deze week werd duidelijk dat de bron van al deze zieken de vleeswarenfabriek Offerman in Aalsmeer was. Donderdagavond begon Offerman met het terugroepen van vleeswaren, uit onder andere de Jumbo, Aldi en de Sligro.

De aanwezigheid van de bacterie daar was al langer bekend, maar viel binnen de wettelijke norm. Een nieuwe dna-analysemethode, die pas sinds kort wordt toegepast op listeriabacteriën en andere ziekteverwekkers, maakte echter duidelijk dat er doden vielen.

De eerste besmetting in 2017

Elk jaar zijn er ongeveer tachtig meldingen van besmettingen met listeriabacterie. Het RIVM houdt dat bij, het is een 'meldplichtige ziekte'. Dat houdt in dat wanneer artsen de diagnose stellen, de GGD het RIVM op de hoogte moet brengen.

Tot nu toe kon het RIVM niet zien of besmettingen van eenzelfde bron afkomstig waren. Door de nieuwe techniek, die het hele dna van de bacterie in kaart brengt, kan dat nu wel herleid worden. De afgelopen tijd is met deze nieuwe techniek ook gekeken naar oudere monsters. Zo kan nu alsnog worden bekeken of mensen door dezelfde bron besmet zijn geraakt.

Door de nieuwe onderzoeksmethode is recent duidelijk geworden dat de eerste patiënt in 2017 besmet is geraakt met een bacterie van deze listeria-stam. In 2018 kwamen er nog zeven ziektegevallen bij. In 2019 twaalf.

Geen 'schadelijke hoeveelheid'

De NVWA doet regelmatig onderzoek bij grote fabrieken als Offerman. Dan worden monsters afgenomen en wordt bijvoorbeeld gecontroleerd of er wordt voldaan aan de hygiënestandaarden. Zo'n vijf à zes keer per jaar vindt een controle plaats van producten in de supermarkt.

Er werd een paar keer wel listeria aangetroffen, maar dat gebeurt wel vaker bij controles. De monsters kwamen nooit uit boven de wettelijke Europese norm. Er mogen 100 eenheden listeria zitten in een gram levensmiddelen.

Daarboven moet het product worden teruggeroepen, daaronder kan je er niet ziek van worden, is het idee.

Toen het RIVM door toepassing van de nieuwe techniek zag dat er mensen besmet waren geraakt door dezelfde listeriabacterie, werd het dna van listariabacteriën van zieken vergeleken met het dna van monsters die het NVWA bij controles had afgenomen.

Op 31 juli 2019 bleek dat de bacterie die de besmettingen veroorzaakte, dezelfde was als die in 2017 bij Offerman was aangetroffen. Onder de norm, dat wel.

"We wisten dat hier listeria aanwezig was in 2017 maar dat was binnen de wettelijke norm en dus toegestaan", verklaart Coen van der Weijden, microbioloog bij de NVWA. Met de resultaten van de nieuwe onderzoeksmethode was er aanleiding om aanvullend onderzoek bij producten van Offerman te doen.

Er werden meer monsters afgenomen bij Offerman, en het bedrijf heeft zelf ook onderzoek gedaan, maar er werd nooit listeria boven de wettelijke norm aangetroffen. Wel bleek de schoonmaak onder de maat, waarvoor de NVWA een boete heeft gegeven.

Afgelopen woensdag kwam de bevestiging dat dezelfde bacterie die ziekte heeft veroorzaakt, nog steeds aanwezig was in de fabriek. Offerman bleek daarmee de bron van de twintig besmettingen de afgelopen twee jaar.

'Inspecteur moet keuzes maken'

Het feit dat listeria nooit boven de wettelijke norm is aangetroffen bij Offerman, ook nu niet, komt omdat het heel afhankelijk is van het pakje voedsel dat je bekijkt. In het ene pakje kan een lage hoeveelheid zitten, en in het andere een hoeveelheid boven de wettelijke norm.

NVWA controleert bedrijven met grote regelmaat, zegt Van der Weijden. "Maar de inspecteur moet keuzes maken. Die kan niet elk pakje en plakje controleren."

Die ziekmakende bacterie is in ieder geval sinds 2017 aanwezig geweest in de fabriek Offerman. "Honderd procent voedselveiligheid bestaat niet", zegt Van der Weijden. "En de kans op ziek worden is zeer klein. Met de nieuwe onderzoeksmethode kunnen we tegenwoordig sneller een koppeling maken tussen ziektegevallen die RIVM signaleert en bronnen in de voedselketen."

Op dit moment ligt de productie bij Offerman stil.