SCP: meeste Nederlanders tevreden met hun leven, deel blijft achter

Tien jaar na de grootste economische crisis sinds de jaren 30 zijn de meeste mensen er weer bovenop gekrabbeld. Zij zijn tevreden over hun leven. Maar dat geldt niet voor een groep van zo'n 400.000 mensen, constateert het Sociaal en Cultureel Planbureau in De sociale staat van Nederland. Het lukt deze groep niet om aan te haken.

Eens in de twee jaar blikt het SCP een langere periode terug op het welzijn van de Nederlanders. Dit keer gaat het om de periode 2008-2018, waarin de economische crisis valt. Omdat het motto van het regeerakkoord is 'iedereen in Nederland moet merken dat het beter gaat', heeft het SCP onderzocht of dat ook zo is. Daarvoor is naar verschillende thema's gekeken, waar iedere Nederlander mee te maken heeft.

Vogelvlucht

Een korte terugblik op die tien jaar leert dat er nogal wat gebeurd is in die periode. We kregen te maken met een kredietcrisis, een schuldencrisis en een vluchtelingencrisis. Maar ook de overheid deed een aantal belangrijke stelselwijzigingen.

Dat gebeurde bijvoorbeeld in de sociale zekerheid. In plaats van inkomensbescherming werd ingezet op reïntegratie. Gemeenten moesten een tegenprestatie vragen van mensen met een bijstandsuitkering. Ook de decentralisaties in de zorg, de werkparticipatie en in de jeugdhulp troffen veel mensen.

Koopkracht

Het dieptepunt van de economische crisis was in 2013. De koopkracht was toen vier jaar achter elkaar gedaald. Vanaf dat moment begon de Nederlandse economie aan een herstel en tussen 2013 en 2017 steeg de koopkracht met 8 procent. In 2013 was het hoogste armoedepercentage van de eeuw bereikt.

Terwijl de koopkracht na 2013 voor een groot deel van de bevolking is toegenomen, lijkt het er volgens het SCP op dat de inkomensongelijkheid licht is verhoogd. Sinds 2019 wordt er breder in de bevolking onzekerheid gevoeld over de financiële toekomst. Het SCP noemt dat opmerkelijk omdat de economie juist verder groeit. Vermoed wordt dat dat te maken heeft met de brexit en de wereldeconomie. Maar het kan ook komen door stijgende kosten (klimaatbeleid en de recente btw-verhoging) en onzekerheid over lonen en pensioenen.

Bevolkingsontwikkeling

De afgelopen tien jaar is Nederland verder vergrijsd. Het aantal 65-plussers in verhouding tot de bevolking van 15 tot 64 jaar is gestegen van 22 procent naar 29 procent. Steeds meer ouderen blijven thuis wonen. Het aandeel 75-plussers dat niet thuis maar in een instelling woont, is gedaald van 10,1 procent naar 7,8 procent.

Het aantal jongeren dat langer thuis blijft wonen, is gestegen naar 7,6 procent in 2018. De autochtone Nederlandse bevolking is begonnen aan een bescheiden krimp. De bevolking groeit nog wel, door een geboorte- en migratieoverschot bij migranten.

Inhaalslag onderwijs

Sinds 2016 hebben vrouwen mannen ingehaald in opleidingsniveau en die trend neemt alleen maar toe. Ook bij Nederlanders met een migratieachtergrond stijgt het opleidingsniveau, maar ze hebben hun achterstand nog niet ingelopen. Vooral het opleidingsniveau van migranten uit Marokko en Turkije en hun nakomelingen blijft achter.

De afname van het aandeel laagopgeleiden lijkt bij Marokkaanse en Turkse Nederlanders te stagneren, maar het aantal hoogopgeleiden in deze groepen neemt wel toe. Dat gaat ten koste van het aantal middelbaaropgeleiden.

Flexibele arbeidsmarkt

De arbeidsmarkt is flexibeler geworden. Na de crisis steeg het aantal zzp'ers sterk, maar dat is inmiddels weer afgevlakt. Het aantal werknemers neemt nu juist toe. Het aantal mensen met een flexibel contract stijgt.

Volgens het SCP moet de toekomstige werknemer beschikken over sociale en empathische vaardigheden. Vrij eenvoudig routineus werk gaat wegvallen door onder meer robotisering. Maar niet iedereen zal die zelfredzaamheid kunnen opbrengen, waarschuwt het SCP. Dat kan leiden tot een groeiende groep burgers die niet mee kan komen, met als gevolg hogere werkloosheid en lagere lonen bij deze groep.

Zorg minder gunstig

Het beeld van de zorg is veel minder gunstig dan in de vorige editie van De sociale staat van Nederland. Toen werd er gerept over de gezondheidswinst die er in de periode tussen 1990 en 2015 was geboekt. De levensverwachting was gestegen in die periode. Meer mensen werden gezonder oud. Maar daaraan is nu, in ieder geval tijdelijk, een einde gekomen.

De groei van de levensverwachting is vertraagd; er was tussen 2014 en 2015 zelfs een daling van de levensverwachting. Dat is ook in veel andere Europese landen het geval. In Nederland ligt dat waarschijnlijk aan de griep. In het Verenigd Koninkrijk hangt het samen met bezuinigingen op gezondheidszorg en welzijn.

Criminaliteit

De daling van de criminaliteit, die al sinds de eeuwwisseling wordt waargenomen, zet door. Over de afgelopen vijf jaar namen alle delicttypen af, behalve de gerapporteerde cybercriminaliteit. Geweld nam niet minder af. Het SCP heeft bekeken of minder mensen aangifte zijn gaan doen, waardoor de criminaliteitscijfers zijn gaan dalen. Maar daar zijn geen aanwijzingen voor gevonden.

Nog altijd denkt een meerderheid van de Nederlanders dat de criminaliteit de laatste tijd toeneemt en een groot probleem is, maar deze groep is de afgelopen decennia wel sterk geslonken.