Waarom sommige moslims de hadj links laten liggen

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Voor moslims is het een plicht en een van de pijlers van hun geloof: minstens een keer in je leven de pelgrimstocht maken naar de heilige plaats Mekka. De hadj begint vandaag en trekt massale belangstelling. Maar er zijn ook moslims die principieel wegblijven, uit protest tegen de machthebbers in gastland Saudi-Arabië.

Het is een kleine groep vergeleken met de meer dan 1,8 miljoen moslims die dit jaar de reis naar Mekka maken, maar dankzij sociale media kunnen de moslims die zich tegen de hadj keren op veel aandacht rekenen. De hashtag #BoycottHajj was enige tijd trending op Twitter in een aantal overwegend moslimlanden en wordt ook gedeeld onder mensenrechtenactivisten. Dat leidt tot soms felle discussies.

De oproep bestaat al een paar jaar, maar de afgelopen periode schaarden zich er twee opmerkelijke mensen achter: de belangrijkste islamitische rechtsgeleerde in Libië en een Tunesische geestelijke.

De actie richt zich tegen het regime van Mohammed bin Salman, de Saudische kroonprins, onder meer omdat die een hand zou hebben gehad in de moord op journalist Jamal Khashoggi. Ook de Saudische betrokkenheid bij de oorlog in Jemen wordt in verband met de boycot vaak genoemd.

"Naar Mekka gaan doe je om jezelf te verheffen, maar deze intentie komt in de knel vanwege zulke dingen die niet verheffend zijn", zegt de Nederlandse arabist Laila al-Zwaini. "De hadj is de tweede bron van inkomsten van Saudi-Arabië, na olie. Waar geven ze de miljarden aan uit die ze daaraan verdienen? Voor een groot deel aan wapens, oorlogvoering tegen moslims in Jemen, en de financiering van hun eigen visie van de islam wereldwijd."

Veel moslims kijken volgens al-Zwaini met lede ogen aan hoe de Saudiërs omgaan met islamitisch erfgoed. In de haast te moderniseren en het religieus toerisme te faciliteren, worden gebouwen van religieus-historische waarde gesloopt om vijfsterrenhotels en fastfoodrestaurants neer te kunnen zetten, vertelt ze.

Daar komt bij dat sommige moslims volgens al-Zwaini de islam beleven alsof het een parcours is waarop je stempels moet halen. Door naar Mekka te gaan krijg je meer aanzien in je gemeenschap thuis. Maar sommigen verliezen de diepere betekenis van het geloof uit het oog, zegt ze. "Het spirituele is er dan een beetje af. Het idee is dat je de universele verbondenheid van de mens ervaart, niet dat je aan jezelf denkt. In die zin is de oproep tot een boycot een oproep tot bezinning."

In Nederland lijkt de oproep tot een boycot nauwelijks aan te slaan. Op sociale media is een handjevol reacties te vinden. Voor een deel valt dat te verklaren door het relatief kleine aantal Nederlandse moslims dat op bedevaart gaat, vertelt journalist Lotfi el-Hamidi. Hij volgt de boycotdiscussie al jaren op internetfora en bijeenkomsten van jonge moslims.

"En van de paar duizend die wel vanuit Nederland gaan, is de hadj gewoon een verplichte religieuze onderneming die losstaat van de politieke situatie. Voor hen ligt Mekka gewoon toevallig in Saudi-Arabië. Als het goed is, is het een eenmalige reis, dus om zoiets te politiseren vinden sommigen waarschijnlijk zinloos", zegt el-Hamidi.

Dat wil volgens hem niet zeggen dat Nederlandse moslims minder politiek bewust zijn. "Saudi-Arabië heeft ook bij hen een slecht imago vanwege de mensenrechtenschendingen en achterlijke opvattingen over bijvoorbeeld vrouwen." Maar het blijft kritiek op afstand, aldus el-Hamidi.

Gezien de grote aantallen moslims die ieder jaar weer naar Mekka gaan, is de oproep tot een boycot "een druppel op een gloeiende plaat", zegt Laila al-Zwaini. "Het is uitgesloten dat de boycot ooit zo massaal gaat worden dat niemand meer daar naartoe gaat."

Dat wil niet zeggen dat het een zinloze actie is, vindt ze. "Die heeft wel effect. Er worden steeds meer vragen gesteld door moslims zelf. Het effect is dus bewustwording."