In deze landen is een lerarenoverschot, kan Nederland daar iets van leren?

• Sheily Belhaj

Het is zomervakantie, maar ook tijdens deze vrije weken proberen talloze Nederlandse basisscholen nog nieuwe leerkrachten te werven. Want zoals het er nu uitziet is er na deze zomervakantie een nog groter tekort aan leraren dan vorig jaar. Basisscholen in ons land kampen al jaren met het probleem. In het buitenland is het vaak niet anders: van Duitsland tot China en van het Verenigd Koninkrijk tot Kenia, overal wordt nagedacht over oplossingen. Maar, er zijn uitzonderingen.

In bijvoorbeeld Finland, Spanje en Singapore zijn er veel meer mensen die leraar willen worden dan dat er vacatures zijn. Wij vroegen onze correspondenten waarom de baan daar zo populair is. En we keken naar een land waar de uitdagingen door het grote aantal vluchtelingenkinderen wel heel extreem zijn: Libanon.

Kunnen we in Nederland iets leren van deze landen om meer leraren aan te trekken en te behouden?

Finland

In Finland hebben leraren hoog aanzien en relatief veel vrijheid in de manier waarop ze lesgeven. Volgens correspondent Rolien Créton is er geen lerarengebrek: "Maar 10 tot 20 procent van de jongeren die zich aanmelden bij de lerarenopleidingen wordt aangenomen."

Volgens onderwijssocioloog Ilias el Hadioui is Finland een moeilijk land om ons mee te vergelijken. El Hadioui, die verbonden is aan de Erasmusuniversiteit en de VU, en ook in de Onderwijsraad zit, wijst op de maatschappelijke verschillen tussen de landen. "Het onderwijs in Finland wordt gezien als ideaal, maar Finland heeft een overwegend homogene samenleving. Ik vraag me wel eens af hoe het daar zou gaan als ze dezelfde maatschappelijke uitdagingen, zoals een grote diversiteit op scholen, zouden hebben."

Ook kun je niet zomaar in Nederland de eisen voor basisschoolleraren verhogen, terwijl het salaris niet omhoog gaat. Je moet dan het hele systeem veranderen, vindt hij.

Dat gezegd hebbende kunnen we wel inspiratie putten uit het Finse onderwijssysteem, zegt El Hadioui. "In Finland geldt nog erg het historische idee: de beste mensen in de samenleving onderwijzen onze kleine kinderen. Dat brengt ook een status mee voor het beroep dat Nederland verloren is." En de behoefte om gewaardeerd te worden, is nu net wel weer iets universeels, zegt El Hadioui.

Overigens hebben Nederlandse leraren ook veel vrijheid in hun manier van lesgeven. "Er wordt altijd schromelijk overdreven dat docenten hier zich zo moeten houden aan een voorgeschreven werkwijze. Nederlandse docenten hebben relatief veel autonomie." Wat hier in vergelijking met Finland soms wel ontbreekt is de behoefte van leraren om zich onderdeel te voelen van een collectief van professionals, zegt de onderwijssocioloog.

"Je bent wel autonoom in je eigen klas, maar het is net zo belangrijk hoe het team functioneert. Daarom zijn er goede schoolleiders nodig die leraren met elkaar kunnen verbinden."

Spanje

In Spanje is leraar worden een van de meest felbegeerde banen, zegt correspondent Rop Zoutberg. "Omdat het een aanstelling voor het leven is in dienst van de overheid. Van tijd tot tijd stelt de regering nieuwe plaatsen open om opengevallen plekken weer aan te vullen, of om tijdelijke contracten te reguleren."

Bij de laatste procedure van vorige maand meldden zich 185.000 kandidaten voor 30.000 aanstellingen, zegt Zoutberg. "Die kandidaten moeten vervolgens een examen doen. Wie de meeste punten haalt, krijgt de baan. Compleet de omgekeerde wereld dus."

Het is volgens El Hadioui moeilijk voor de Nederlandse onderwijswereld om hier veel van te leren. Juist de arbeidsrechtelijke kant van het leraarschap is goed geregeld in Nederland, zegt hij. Hij denkt dan aan de zekerheid die je hier hebt als je een baan krijgt en de vakantiedagen.

Singapore

Hoe is het geregeld in Singapore? "Het kleine eiland Singapore heeft zich ontpopt tot een van de beste onderwijslanden," zegt correspondent Annemarie Kas. "Slechts 1 van de 8 mensen die zich aanmeldt voor de studie, wordt aangenomen."

"Ja, natuurlijk is geld relevant", zegt El Hadioui. "Niet alleen vanwege het financiële karakter, maar omdat een goed salaris ook zegt: wij vinden het als samenleving belangrijk wat je doet." In onze samenleving zijn we het voor de klas staan volgens El Hadioui gaan onderwaarderen. "Je ziet het ook op universiteiten: wetenschappers die alleen publiceren en niet meer doceren. Daar komt gelukkig wel langzaam verandering in."

Ook het ontwikkelingsprogramma om carrière te maken binnen het onderwijs uit Singapore is relevant, volgens El Hadioui. "We kunnen meer nadenken over de verschillende rollen die je kunt hebben als leraar. Dat je ook coach kan worden voor nieuwe leraren of je meer bezig gaat houden met het curriculum."

Hoewel je steeds vaker ziet in Nederland dat er mogelijkheden zijn voor leraren om zich te ontwikkelen, mag dat nog wel meer, vindt hij. "Nu zie je wel eens dat er van de honderd leraren drie zich kunnen ontwikkelen tot een leidinggevende rol en de overige 97 in het beste geval een keer kampleider mogen zijn."

Libanon

Dan Libanon. De scholen in dat land staan voor een enorme uitdaging, vertelt correspondent Daisy Mohr. "In Libanon kregen scholen door de oorlog in Syrië te maken met een verdubbeling van het aantal kinderen. Ook zijn de salarissen niet per se hoog en daarmee is het geen land met een lerarenoverschot, maar wel een land met innovatieve oplossingen. Zo geven de leraren hier tegenwoordig les in diensten: 's ochtends de ene helft van de kinderen, 's middags de andere helft."

Wat de werkdruk wel wat verlaagt, is dat de leraren niet alle lessen zelf geven. Voor Frans en Arabisch bijvoorbeeld, komen andere docenten. De juf of meester die de rest van de tijd voor de klas staat, heeft dan even tijd voor zichzelf. "Ik zie ze geregeld een uurtje hier door de stad lopen onder schooltijd."

Hoewel de salarissen niet per se hoog zijn in Libanon, mogen de kinderen van docenten gratis naar een privéschool - onbetaalbaar voor veel mensen. Dat trekt vooral veel vrouwen over de streep om les te geven. "Een bijzonder neveneffect is dat juffen daarmee populaire huwelijkskandidaten zijn. Ze worden gezien als verzorgende types en garanderen een goede opleiding voor eventuele kinderen", vertelt Mohr.

El Hadioui herkent het idee van verschillende leraren voor verschillende vakken. Dat zie je volgens hem nu al op bijzondere scholen, zoals gereformeerde of islamitische scholen. Er zijn daar speciale leraren voor het vak godsdienst of Arabisch. "Daar passen ze dus eigenlijk het Libanese model al toe, maar dat zou ook meer kunnen op andere scholen, bijvoorbeeld een speciale leraar die burgerschapsles geeft in plaats van godsdienst."

Het belangrijkste is volgens de socioloog dat de leraren in de uren dat iemand anders lesgeeft, wel echt tijd hebben om zich professioneel te ontwikkelen, individueel of met het team. "En dus niet dat ze op een andere manier aan die uren moeten komen."

Ook met het idee van privileges kan Nederland meer doen. "Niet dat we hier moeten beginnen aan privéscholen," benadrukt El Hadioui. "Maar andere privileges voor leraren, zoals voorrang op huisvesting, zouden wel kunnen werken."

Belangrijk

Volgens hem moet je als samenleving formuleren wat belangrijk is. "Je zou dan kunnen concluderen: leraren - maar ook mensen in de zorg - zijn zo relevant, die moeten in de stad kunnen wonen waar zij werken." Hij wijst erop dat de uitval in steden als Amsterdam ook veroorzaakt wordt door leraren die buiten de stad wonen en dat het tekort juist zo prangend is in steden waar de woningnood ook groot is.

De gemeente Amsterdam is al een proef gestart met voorrang op bepaalde woningen voor docenten. El Hadioui: "Dat staat nog in de kinderschoenen, maar daar kunnen we meer mee."