Frictie bouwers en Rijkswaterstaat: verliezen, vertragingen en vechtcontracten

• Gidi Pols en Kees Rottinghuis

  redacteuren Economie

Projecten waar de bouwers weglopen, een knooppunt waar de aanbesteding opnieuw moet en toekomstige projecten waar nauwelijks bouwbedrijven voor te vinden zijn. Rijkswaterstaat kampt met problemen bij grote werkzaamheden aan de Nederlandse infrastructuur.

Achter de schermen zijn ambtenaren van Rijkswaterstaat druk aan het overleggen met directeuren van de bouwbedrijven Heijmans, Hochtief en Fluor. Werknemers van die bedrijven legden vorige week hun werk voor het Zuidasdok in Amsterdam neer in opdracht van hun bazen.

Directe aanleiding: Rijkswaterstaat vond een ontwerp van 'matige kwaliteit' en de bouwers willen het voor het huidige budget niet aanpassen. Om het project te redden is hoogleraar Marcel Hertogh ingeroepen als onafhankelijke wonderdokter. Ze willen voor de bouwvak eind juli tot een oplossing komen.

Duurder of van mindere kwaliteit

De timing van de werkweigering is saillant. Een paar dagen eerder concludeerde Rijkswaterstaat in een rapport dat de gevaren voor de bouwers in het algemeen te hoog zijn. "Partijen zijn kritischer over hun deelname", schrijft Rijkswaterstaat. En: "Rijkswaterstaat ziet het gemiddeld aantal inschrijvingen per aanbesteding van projecten boven de 250 miljoen euro dalen."

Volgens Maxime Verhagen van brancheorganisatie Bouwend Nederland liggen de gevaren te eenzijdig bij de bouwer. "Je kunt niet alle risico's voorzien en als je daardoor in de rode cijfers komt, dan kun je dat niet blijven volhouden." Peter Berdowski, ceo van Boskalis onderstreept het probleem: "Er is zoveel negatieve ervaring met deze projecten dat men eerst tot tien telt voor ze zich inschrijven."

Volgens het rapport moet de overheid wat doen, want de huidige marktwerking leidt tot ongewenste resultaten en zou zelfs kunnen verdwijnen. "Als dat zo is, worden projecten duurder of van mindere kwaliteit", zegt Leentje Volker, hoogleraar Integrated Project Delivery aan de Universiteit Twente.

Veel risico en lage marges

"Een aantal jaren geleden werd er nog gesmeekt bij Rijkswaterstaat om projecten, die toen ook risicovol en complex waren", aldus Volker. Toen lag de bouw bijna stil en moesten de bouwers iets. Inmiddels is er genoeg te bouwen en leveren andere projecten de bouwers hogere marges op. "Ze kiezen nu voor projecten met minder risico's", zegt Volker.

Zo schreef Boskalis zich bewust niet in voor de vernieuwing van de zeesluis bij IJmuiden. "Daar zitten zulke grote risico's aan, zoals bouw, planning, logistiek en boeteclausules. Dat is niet te overzien. Dus daar doen we niet aan mee", aldus Berdowski van Boskalis.

Het project loopt nu jaren vertraging op en de bouwbedrijven BAM en VolkerWessels verliezen 200 miljoen euro. De staat verliest nog eens 64 miljoen euro. Ook bij de Ring Groningen Zuid en knooppunt Hoevelaken leveren de werkzaamheden problemen op.

Rijkswaterstaat en bouwbedrijven afhankelijk van elkaar

Van alle projecten boven de 10 miljoen euro komt 65 procent van Rijkswaterstaat. Voor de grote infrastructuurprojecten van meer dan 250 miljoen euro is Rijkswaterstaat zelfs de enige opdrachtgever. Rijkswaterstaat schrijft zelf dat het afhankelijk is van een aantal partijen voor de grotere projecten.

Dat beeld klopt volgens Volker, maar ook het tegenovergestelde is waar. "Als bouwbedrijf in dat segment kan je niet om Rijkswaterstaat heen." Hierdoor zijn beide partijen afhankelijk van elkaar.

Dus moest er een oplossing komen om toch te blijven bouwen. In een Kamerbrief erkent minister Van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat de problemen. Zo worden projecten steeds complexer, moet tijdens werkzaamheden de infrastructuur in gebruik blijven en moeten projecten ook duurzamer worden.

Risicospreiding niet genoeg

Dat vraagt om betere verdeling van de gevaren. De overheid zou bij grote projecten meer risico op zich moeten nemen. De minister noemt specifiek de Ring Utrecht Zuid, maar is niet van plan om huidige projecten aan te passen. Die contracten zijn al gesloten.

Verhagen is blij dat de overheid risico op zich wil nemen maar daarmee zijn de problemen nog niet opgelost. "Aan bestaande contracten wordt er niets veranderd en eigenlijk voor ieder toekomstig project is er te weinig geld gereserveerd. Er moet ook betaald worden voor kwaliteit. Je krijgt in dit leven weinig gratis."