'Poëzie is de magie van het net niet begrijpen'

• 

  Rachel de Meijer

  Redacteur

Als je vanaf de A13 Rotterdam binnenrijdt, valt je oog op een tekst aan de gevel van de Dienst Stadsbeheer: steden schuilen niet wanneer het regent. Het is een dichtregel van de Russisch-Amerikaanse dichter en Nobelprijswinnaar Joseph Brodsky, ooit te gast op het Poetry International festival. Het poëziefestival begint vandaag en bestaat 50 jaar. Het festival heeft van Rotterdam een van de belangrijkste poëziesteden van Nederland gemaakt.

"De dichtregel ontstond op zijn Rotterdamse hotelkamer", vertelt scheidend directeur Bas Kwakman van Poetry International. "Buiten regende het pijpenstelen, binnen had toenmalig festivaldirecteur Martin Mooij de dichter verteld over het bombardement op Rotterdam." Brodsky schreef daarna deze dichtregel.

Het is ook een van de teksten op de Rotterdamse vuilniswagens die sinds 1988 poëzieteksten dragen. De bekendste dichtregel van de stad is misschien wel die van Lucebert die prijkt op een voormalig verzekeringsgebouw: alles van waarde is weerloos.

In Rotterdam ontkom je niet aan de poëzie en dat heeft de stad te danken aan het festival dat dit jaar zijn 50ste verjaardag viert. Volgens Kwakman is de havenstad zeker een van de steden waar poëzie een vaste plek in het straatbeeld heeft gekregen, maar bijvoorbeeld ook in Leiden zie je veel dichtregels op de muren van gebouwen:

"Maar Rotterdam is in ieder geval de Europese hoofdstad van spoken word", zegt de festivaldirecteur. "Het heeft een belangrijke plaats op het festival.'' Bij spoken word gaat het niet alleen om de taal, ook de voordracht is heel bepalend. En die kan vele vormen hebben: declameren, zingzeggen, vaak ondersteund door muziek, video of soundscapes. De dichter gaat een interactie aan met het publiek en het publiek reageert daarop. Het is de poëzie van een nieuwe generatie.

Last Poets

De grondleggers van spoken word, The New Yorkse Last Poets, zullen dit jaar ook optreden. Vanaf de jaren 70 brengen zij sterk geëngageerde poëzie ondersteund door het ritme van een congo. Zij waren een belangrijke stem in de burgerrechtenbeweging en de voorlopers van de hip hop. Ze hebben nog niks van hun strijdbaarheid verloren:

"Het festival is geboren in anarchie en dat is ook de kracht gebleken", zegt Kwakman. "Omdat de organisatie er het eerste jaar nogal een puinhoop van maakte, namen de dichters - van wie velen uit het buitenland kwamen - het heft in eigen hand. Ze gingen De Doelen uit en de stad in, gedichten voorlezen in de metro, in de havens voor de arbeiders, declameren vanaf een boot op de Maas."

De dichters vonden het fantastisch en namen die verhalen mee naar huis. "En zo kreeg het festival direct al een goede reputatie. Daar is op voortgeborduurd."

Engagement was die eerste jaren leidend. Juist dichters die in hun eigen land niet in vrijheid konden spreken werden uitgenodigd. Zoals de Zuid-Afrikaan Breyten Breytenbach, die later in zijn land gevangen werd gezet. Maar ook Jules Deelder en Remco Campert waren kind aan huis. Pablo Neruda reed in een koetsje door de stad. Anarchie bleef het, in 1974 werden tussen de voordrachten door de standen van het WK voetbal meegedeeld.

Havenbaron

Het festival kon floreren met de financiële steun van havenbaron Ludo Pieters, stiekem zelf ook dichter. Hij nodigde elk jaar aan de vooravond van het festival de dichters uit voor een tuinfeest in zijn villa. En dan gebeurde er weleens wat in de bosjes. Pieters was goed bevriend met Gerard Reve, maar die stond nooit op het festival. De organisatie vond hem te rechts. En Reve vond die dichters maar een stelletje profiteurs.

Poetry Slam

Later ging het meer om de taal zelf en raakte het festival in zichzelf gekeerd. Dat was ook te merken aan de bezoekersaantallen, die liepen flink terug. Tegenwoordig is het allemaal een stuk professioneler, er is veel meer aandacht voor de vertalingen en alle vormen van poëzie zijn nu aanwezig. "Zo bedachten we de Poetry Slam, een soort verbale knokpartij tussen dichters," zegt Kwakman.

In de stad van 'niet lullen, maar poetsen' is het best opmerkelijk dat poëzie zo'n belangrijke rol speelt. Jules Deelder, ras-Rotterdammer en vaste deelnemer aan het festival zei ooit tegen de festivaldirecteur dat het wel typisch is dat poëzie het meest lijkt te groeien in steden waar je het niet verwacht. Als een soort tegenwicht voor het harde werken. Of als tegenreactie op geweld, zoals in Medellin, Colombia. De stad van Pablo Escobar. Daar is het grootste poëziefestival ter wereld, ontstaan als verzet tegen het drugsgeweld.

Elitair

Want poëzie heeft het imago moeilijk te zijn, elitair zelfs. Kwakman is het daar niet mee eens. "Eigenlijk is poëzie de magie van het net niet begrijpen. Het raakt je, maar je weet niet precies waarom. Als een gedicht helemaal duidelijk is, is het al snel saai. Juist het niet helemaal begrijpen geeft het betekenis. Dat mysterie is de kracht wat mij betreft. Dus nee, het is niet moeilijk, maar je moet er wel voor openstaan."

Poetry International begint vanavond met alle 24 festivaldichters, het Metropole Orkest en The Last Poets in de grote zaal van De Doelen. Het festival eindigt op zondag 16 juni.