Serie over 'een van meest besproken misdaden VS' slaat in als een bom

• Wim Kopinga

  redacteur Online

When They See Us, een nieuwe miniserie op Netflix, is in de VS ingeslagen als een bom. De serie blikt terug op een belangrijke en pijnlijke rechtszaak uit de Amerikaanse geschiedenis. "Hij bevat zoveel lagen: racisme, rechterlijke dwaling, machtsmisbruik én Donald Trump", zegt correspondent Arjen van der Horst. Wat is er aan de hand?

De geprezen serie vertelt in vier afleveringen het verhaal van Central Park Five: vijf tienerjongens (vier Afro-Amerikanen en een latino) die jarenlang onschuldig in de gevangenis zaten. Het publiek vindt het pijnlijk om naar de serie te kijken en zelfs de maker waarschuwt dat je door de intense kijkervaring het beste pauzes tussen de afleveringen kunt nemen.

De zaak draaide om de verkrachting van Trisha Meili, een witte vrouw die op 19 april 1989 aan het hardlopen was door Central Park in New York. Haar aanvaller liet haar voor dood achter in de bosjes. De vrouw bleef vervolgens twaalf dagen in coma. Volgens The New York Times was de verkrachtingszaak "een van de meest besproken misdaden van de jaren 80".

Kort na de verkrachting werden vijf jongens aangehouden, tussen de 14 en 16 jaar oud. "In een mum van tijd werden zij opgepakt op basis van vage ooggetuigenverklaringen", zegt Van der Horst. "De jongens zeggen dat ze toen onder geweldige druk zijn gezet. Daarom hebben ze toen deels bekend, terwijl daar niets van klopte."

"Dna-onderzoek stond toen nog in de kinderschoenen, maar het bestond al wel. De sporen die toen gevonden werden, wezen allemaal naar een persoon die niet matchte met de vijf jongens." Toch werden zij tijdens de rechtszaak schuldig bevonden. Dat komt mede doordat er in die tijd harde misdaadwetten opgezet werden.

Trump wilde doodstraf

"En ook door de enorme hoeveelheid media-aandacht", zegt Van der Horst. "Mede aangezwengeld door Donald Trump, die toen zakenman was. Met grote advertenties in kranten riep hij op om naar aanleiding van deze zaak de doodstraf in New York opnieuw in te voeren. Dat verdienden deze jongens volgens hem."

Uiteindelijk was het openbaar aanklager Linda Fairstein die onder deze enorme druk bezweek. Zij zorgde ervoor dat de Central Park Five berecht werden. Lange tijd werd zij daarom gezien als een grootheid bij justitie. Door de enorme media-aandacht die de zaak begin jaren 90 kreeg, werd Fairstein een van de bekendste openbaar aanklagers van het land. Na haar carrière bij justitie werd ze succesvol als auteur van misdaadromans. Ook kluste ze bij in raden van bestuur van grote organisaties.

Maar sinds het verschijnen van When They See Us, vorige week vrijdag, is er weinig van haar sterrenstatus over. Fairstein staat nu symbool voor het falen van justitie. Er zijn petities tegen haar gestart en mensen roepen op tot een boycot van haar boeken. Na kritiek op Twitter besloot ze haar account daar te verwijderen. Ook is ze inmiddels bij meerdere organisaties uit de raad van bestuur gestapt.

In 1993 kroonde het blad Glamour Fairstein nog als een van de vrouwen van het jaar. Afgelopen dinsdag kwamen ze daarvan terug met een brief van de hoofdredacteur. Met de kennis van nu zouden ze haar nooit voor die titel verkozen hebben.

Toch roepen de hevige reacties op de serie ook vragen op. Waarom werden de zaak en bijbehorende aanklager niet eerder publiekelijk veroordeeld? In 2002 werd al duidelijk dat de Central Park Five onschuldig waren. Toen bekende Matias Reyes, een veroordeeld verkrachter en moordenaar, namelijk dat hij de persoon was die Trisha Meili in 1989 aanviel. Het gevonden dna kwam eveneens overeen met dat van hem. Ook kregen de vijf in 2014 al een schadevergoeding van 40 miljoen dollar van de stad New York.

"Er vindt hier nu een afrekening plaats met de periode waarin dit gebeurde", zegt Van der Horst. "In de jaren 80 en 90 zijn er massaal zwarte jongeren opgesloten. Zij werden vaak onder druk gezet om te bekennen. Agenten wilden snel scoren en een aanklager zette daarom een verdachte onder druk om te bekennen."

Volgens de correspondent verandert het debat hierover langzaam, maar gebeurt dit nog steeds. "Je kunt de serie ook als spiegel zien naar de huidige tijd. Zou dit nu weer kunnen gebeuren? Het antwoord is waarschijnlijk ja. En dat is pijnlijk."