Gen ontdekt voor langer leven zonder dementie, resultaten spectaculair

• Jeroen Kortschot en Rinke van den Brink

Onderzoekers van het Amsterdam UMC hebben een zeldzame genetische variant ontdekt die de kans op het krijgen van de ziekte van Alzheimer en twee andere vormen van dementie sterk verkleint. Het gen lijkt ook de kans op een langer leven te vergroten. Dat blijkt uit een vandaag verschenen artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Acta Neuropathologica.

De ontdekking biedt volgens de onderzoekers nieuwe kansen voor het ontwikkelen van een medicijn tegen de ziekte van Alzheimer en dementie. Daar bestaat nu geen behandeling tegen.

Het ontdekte gen is actief bij het reguleren van de afweer in het brein. De onderzoekers hopen dat ze, door de werking van het gen na te bootsen, stappen kunnen zetten in de ontwikkeling van een medicijn tegen dementie en alzheimer.

Belangrijke rol voor 100-plussers

De proefpersonen komen uit zestien verschillende onderzoekspopulaties die bestudeerd worden in zestig verschillende instituten in Europa en Noord- en Zuid-Amerika. Het onderzoek wordt verricht onder leiding van klinisch geneticus Henne Holstege van het VUmc, die bekend is vanwege haar onderzoek bij 100-plussers. Die groep 100-plussers speelt een belangrijke rol in dit onderzoek.

Meneer Van Duin is zo iemand. In tegenstelling tot veel van zijn generatiegenoten heeft hij geen enkele vorm van dementie. Dat hij meedoet aan het onderzoek, maakt hem gelukkig:

In een eerder onderzoek was de genetische variant Rs 72824905 al in verband gebracht met bescherming tegen de ziekte van Alzheimer. Maar omdat het gen zeldzaam is - één op de honderd mensen met Europese voorouders heeft het - werden nu gegevens van bijna een half miljoen proefpersonen uit Europa en Noord-Amerika geanalyseerd. Daardoor maakten meer mensen met de genetische variant deel uit van de onderzoeksgroep.

De helft minder

Het resultaat is spectaculair. Mensen met het gen Rs 72824905 blijken bijna de helft minder kans op de ziekte van Alzheimer en twee andere varianten van dementie te hebben: frontotemporale dementie en Lewy-body-dementie. Of de genetische variant ook de kans op vasculaire dementie vermindert, is niet onderzocht.

De onderzoekers hoopten dat het gen ook een beschermend effect zou hebben op de ziekte van Parkinson, Multiple Sclerose en ALS, maar dat blijkt niet het geval.

Rs 72824905 wordt ook in verband gebracht met een langer leven. 90-plussers in het onderzoek leken een jaar langer te leven met het gen, maar de groep was te klein om toeval uit te sluiten.

Een unieke groep proefpersonen van honderd jaar en ouder bleek het gen meer dan twee keer zo vaak te hebben. Een van de dragers, een gezonde vrouw van 104, bleek ook twee genvarianten te hebben die bij andere patiënten juist voor extra snelle opbouw van schadelijke eiwitten zorgt. Patiënten met deze genen worden vaak op jonge leeftijd dement en honderdjarigen met deze genen zijn zeer zeldzaam.

Maar Rs 72824905 lijkt te beschermen tegen de opbouw van deze eiwitten. Bij patiënten die weliswaar geheugenproblemen hebben maar ook drager zijn van het gen, lijkt de opbouw van schadelijke eiwitten minder snel te gaan. Onderzoekers denken dat het ontrafelen van de werking van het gen een medicijn tegen alzheimer en dementie dichterbij kan brengen.

Bij de onderzochte vormen van dementie sterven de hersencellen af door de opbouw van schadelijke eiwitten in de hersencellen. Het is niet goed bekend hoe die opbouw ontstaat, maar wetenschappers vermoeden dat dat voor een belangrijk deel komt doordat het afweersysteem met de jaren steeds minder goed is afgesteld.