Oekraïners na roerige jaren naar de stembus, acteur grootste kanshebber

• David Jan Godfroid

  correspondent Rusland

Als je naar de lengte van de kandidatenlijst voor de presidentsverkiezingen van zondag kijkt, dan zit het wel goed met de democratie in Oekraïne. 39 kandidaten strijden om het hoogste ambt in het land dat sinds 2014 geen rustige dag heeft gekend. Maar of die overdaad de 42,5 miljoen inwoners de glorieuze toekomst garandeert die alle kandidaten beloven, is nog maar de vraag.

De grootste kanshebber is - opvallend genoeg - een jonge acteur, Volodymyr Zelensky. Check de video hieronder om hem te leren kennen:

Oekraïne heeft zeer roerige jaren achter de rug. Dat begon met het Maidan-protest in 2014, toen Oekraïners de pro-Russische president Viktor Janoekovitsj verjoegen. De mensen achter die revolutie wilden dat de koers van het land weer werd verlegd in de richting van het Westen: de Europese Unie en de NAVO. Ze gingen de straat op nadat Janoekovitsj had geweigerd een associatieverdrag met de EU te tekenen. De president probeerde vervolgens de opstand met geweld te onderdrukken. Toen dat niet lukte, koos hij het hazenpad - naar Rusland.

Oekraïne koos Petro Porosjenko als zijn opvolger, een duidelijk voorbeeld van gebrek aan een redelijk alternatief. Want hoewel standvastig pro-Europees, maakte de baas van het chocolade- en snoepjesimperium Rosjen ook deel uit van de (economische) elite die het land al sinds de onafhankelijkheid in 1991 met vriendjespolitiek en corruptie in de houdgreep hield.

In 2014 won hij overtuigend. Bij de eerste verkiezingsronde haalde hij meer dan de helft van de stemmen, waardoor een tweede ronde niet nodig was. Nu mag hij blij zijn als hij de tweede ronde haalt, want het is de president de afgelopen vijf jaar niet makkelijk gemaakt. Direct na Maidan annexeerden de Russen de Krim. Om allerlei redenen, maar vooral vanwege het strategische belang van de Russische Zwarte Zee-vloot, die er in Sebastopol ligt afgemeerd.

Oorlog suddert door

Daarna was het de beurt aan het oosten van Oekraïne. In steden als Donetsk en Loegansk, die traditioneel onder invloed van buurland Rusland staan, moest een flink deel van de bevolking niets hebben van de pro-westerse revolutie in de rest van het land. Rusland speelde daarop in. Bezettingen van overheidsgebouwen en andere vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid kregen steun van Moskou. Volgens veel deskundigen waren ze zelfs door het Kremlin geïnitieerd.

Uiteindelijk liep de opstand in het oosten van Oekraïne uit op wapengekletter. Er verschenen Russische wapens en manschappen op het strijdtoneel, die nog steeds niet verdwenen zijn. De oorlog suddert door en laait af en toe op. Volgens de Verenigde Naties heeft hij tot nu toe 13.000 mensenlevens gekost.

De instabiele situatie in het het oosten land heeft gevolgen voor heel Oekraïne. Want hoewel er sinds 2017 een associatieverdrag met de EU van kracht is, kan het land volledig lidmaatschap wel vergeten zolang er een oorlog in het land aan de gang is. Hetzelfde geldt voor het NAVO-lidmaatschap. Daarom blijft Rusland het conflict ook voeden.

Dure strijd

Ook zorgt de oorlog voor een financiële strop. Oekraïne besteedt 6 procent van het bruto binnenlands product aan defensie. Ter vergelijking: in Nederland is het minder dan 1,5 procent. Het is geld dat ook hard nodig is voor bijvoorbeeld infrastructuur, het onderwijs en de gezondheidszorg in het land.

Porosjenko vindt dat hij maar weinig aan die problemen kan doen, omdat de oorzaken buiten Oekraïne liggen. Toch is dat maar een deel van het verhaal. Maidan was namelijk niet alleen een uiting van protest tegen ex-president Janoekovitsj. De Oekraïners waren het hele systeem van corruptie, zelfverrijking en vriendjespolitiek beu. Porosjenko heeft hier veel te weinig tegen gedaan, vinden de meeste Oekraïners.

De drie serieuze kandidaten

Daar liggen nu kansen voor zijn tegenkandidaten, van wie er eigenlijk wel 36 kunnen worden geschrapt. Het trio dat wél kans maakt om straks het presidentiële paleis in Kiev (weer) te betrekken, bestaat uit Porosjenko zelf, oud-premier Joelia Timosjenko en dus tv-persoonlijkheid en komiek Volodymyr Zelenski.

Alle onderlinge haat en nijd buiten beschouwing gelaten, beloven ze eigenlijk alle drie hetzelfde: de terugkeer van de Krim, een einde aan de oorlog in Oost-Oekraïne en economische vooruitgang, zonder erbij te zeggen hoe ze dat precies denken aan te pakken.

Tweede ronde

Het gaat dus om de persoonlijkheden. Veel Oekraïners zien Porosjenko en Timosjenko als vertegenwoordigers van de oude klasse, als mensen die vooral hun eigen belang en dat van hun (politieke en economische) vrienden nastreven. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Zelensky (41) het goed doet in de peilingen. Hij is aanzienlijk jonger dan Porosjenko (53) en Timosjenko (58), hij heeft zijn eigen tv-show en hij heeft vooral geen wortels in het politieke bestel van het land. Maar niemand weet precies wat hij eigenlijk te bieden heeft.

Het is overigens niet gezegd dat er morgen al een nieuwe president is. Voor de winst is meer dan 50 procent van de stemmen vereist. In de laatste peilingen staat Zelensky op ruim 27 procent, Timosjenko en Porosjenko volgen met allebei rond 16 procent. Doorslaggevend zal dus zijn op wie de kiezers van de afvallende kandidaat zullen stemmen in de tweede ronde. Die is op 21 april.