Wat maakte de alom geprezen Rinus Michels zo'n goede trainer?

"Bedankt en we zullen het nooit, nooit vergeten." Met die acht woorden, uitgesproken met een brok in de keel voor een zee aan Oranje-supporters op het Museumplein, zette wijlen Rinus Michels in 1988 een onderkoeld uitroepteken achter de grootste triomf in de geschiedenis van het Nederlands elftal.

Het was ook zijn laatste grote triomf als trainer. Maar deze week werd duidelijk dat Michels zelf nooit, nooit vergeten zal worden.

Het Franse voetbaltijdschrift France Football verkoos 'de Generaal' namelijk tot de beste voetbaltrainer aller tijden. In 1999 werd Michels door de wereldvoetbalbond FIFA al uitgeroepen tot beste coach van de twintigste eeuw. De Engelse krant The Times noemde hem in 2007 de beste trainer van na de Tweede Wereldoorlog.

Iconisch

Wat maakte de in 2005 overleden Michels zo speciaal, los van de prijzen die hij won en de complimenten die hij mondiaal kreeg over het 'totaalvoetbal' van Oranje op het WK 1974? Ajax-icoon Sjaak Swart, Europees kampioen Hans van Breukelen en voetbalcommentator Jack van Gelder laten hun licht schijnen over de erfenis van de iconische voetbaltrainer.

"Die verkiezing verraste me", aldus Van Gelder. "Maar het is wel heel terecht. Hij was de uitvinder van het totaalvoetbal en die Michels-filosofie regeert nog steeds."

"Michels was de grondlegger van het profvoetbal in Nederland", weet Van Gelder. "Hij bracht discipline in het voetbal en zorgde ervoor dat de spelers zich ook als sporters gingen gedragen. In zijn eerste week als trainer van Ajax moesten de spelers allemaal hun schoenen uittrekken. De een had blauwe nagels, bij de ander waren ze ingegroeid en de volgende had schimmel. 'Heren', zei Michels, 'hiermee gaan we dus geen geld verdienen.' De volgende dag stond er een pedicure op de stoep."

'Mister Ajax' Sjaak Swart speelde nog een jaartje samen met Michels in diens nadagen als speler (1956/1957) en kwam hem later weer tegen als trainer (1965-1971).

"Ik herinner mij zijn eerste gesprek als onze trainer nog", vertelt de buitenspeler van weleer. "Hij zette ons met zijn allen aan een grote tafel en ging zelf aan de kop zitten. Hij zei: 'We zijn allemaal semiprofs, maar vanaf nu worden we profs. Dat heeft wel een aantal gevolgen, daar zijn dingen voor nodig. Ik noem alles op en als je denkt dat je daar geen zin in hebt of het niet kunt opbrengen, kun je meteen naar huis!'."

Gymleraar

"Zo begon 'de Generaal' bij ons", vervolgt Swart. "Niemand ging weg, dus we gingen op zijn manier door. Toen begon het. We gingen in die periode optimaal trainen. Hij had een achtergrond als gymleraar en stond als coach boven de groep. Hij maakte van al onze spelers echt persoonlijkheden."

"Toen wij in 1966 wonnen van Liverpool waren zij al Europese top en wij veredelde amateurs. Toch kregen ze in het Olympisch Stadion een pak slaag met 5-1 (de legendarische mistwedstrijd, red.). Michels maakte van Ajax, een club in een klein land, een internationale topclub."

Michels vestigde zijn reputatie met het beroemde totaalvoetbal, waarmee hij met Ajax de Europa Cup I won en met Oranje het WK van 1974 kleur gaf. "Michels introduceerde avontuurlijk en aanvallend totaalvoetbal, waarbij het totaal niet uitmaakte wie waar speelde zolang de posities maar bezet waren", aldus Van Gelder.

"Hij koos voor Jan Jongbloed als voetballende keeper. Hij haalde Arie Haan naar achteren om de opbouw te verzorgen en vormde aanvallers om tot vleugelverdedigers. Michels was de grondlegger van het voetbal dat je later terug zou zien bij de ploegen van Johan Cruijff, Louis van Gaal en tegenwoordig Pep Guardiola."

Vooral in zijn eerste periode regeerde Michels met ijzeren hand, weet Swart. "Hij kon je verschrikkelijk hard aanpakken. Ook had hij altijd een paar controleurs op het trainingsveld, die alles zagen. Als je rondjes moest lopen en je sneed het parcours af, dan zagen zij dat."

Humor

En daarbij schroomde hij niet om zijn grootste sterren op hun plaats te zetten. "Cruijff had een hekel aan dat gehol in het Amsterdamse Bos", weet Van Gelder. "Dus vond Cruijff altijd een manier om af te snijden. Michels wist dat ook wel en liet hem de volgende ochtend om zes uur 's ochtends terugkomen. Cruijff stond klaar in trainingspak, toen Michels in zijn auto aan kwam rijden. Uitstappen deed hij niet. Hij draaide het raampje naar beneden en zei alleen maar: 'Vroeg, hè?'."

"Hij had ook humor", bevestigt Swart. "Maar zijn belangrijkste kwaliteit was dat hij voor iedereen tijd nam om een praatje te maken. Voor een Europacupduel kwamen we één voor één een kwartiertje bij hem op de kamer. Dan kon je je ei kwijt. Over hoe het thuis was, of er problemen waren, dat soort dingen. Dat deed hij geweldig."

"En hij kon ook nog goed zingen, hè. 'Droomland' was zijn favoriet. Dat klonk zo goed dat ik bijna ging meezingen. Dan zaten we te eten in een restaurant met de selectie en stond hij ineens op een tafeltje te zingen. Ik heb twaalf trainers gehad, maar niemand kan tippen aan Michels."

Oud-doelman Hans van Breukelen maakte Michels in verschillende periodes (1984-1986, 1986-1988 en 1990-1992) mee als bondscoach van Oranje. Samen werden ze Europees kampioen.

Van Breukelen is nog altijd vol lof over de coach. "Michels was een echte vakman. Een man met kennis van techniek en tactiek. Een authentieke, charismatische leider. Voor 1988 keken wij als spelers enorm tegen hem op. Toen was hij ook echt nog een generaal. Maar hij wist van ons echt een team te maken."

Persoonlijk

Na de Europese triomf in 1988 deed Michels een stapje terug, maar blokkeerde op de achtergrond wel de benoeming van Cruijff als bondscoach. Hij koos voor Leo Beenhakker, een keuze met grote gevolgen. Nederland werd gezien als favoriet voor de wereldtitel, maar vloog er in Italië na een uiterst moeizame groepsfase in de achtste finale al uit.

"Na dat waardeloze WK van 1990 zocht hij meer persoonlijk contact", aldus Van Breukelen. "Met de vijf, zes belangrijkste spelers ging hij in gesprek. Dan zat ik met Michels, zijn vrouw en mijn vrouw aan tafel om dingen te bespreken. Belangrijkste vraag voor hem: zien jullie het zitten als ik terugkeer als bondscoach?"

"Die spelers vormden later zijn draagvlak en tevens sparringpartner voor de interlands die we daarna speelden. Daarmee wist hij ook een band te scheppen. Zijn tactiek werd ook onze tactiek op die manier. De spelers werden voor voller aangezien dan in 1988 en dat vond ik een mooie verandering destijds."

Bij het EK van 1992 leidde dat tot een gedenkwaardige 3-1 zege op Duitsland, maar geen laatste prijs voor Michels. Oranje strandde in de halve finale na strafschoppen tegen Denemarken.

"Hij gebruikte soms zijn humor om de boel op scherp te zetten. Zo zei hij vaak expres namen verkeerd. Hij noemde Berry van Aerle steevast Barry. Ronald Spelbos werd Roland Spelbos en ik werd Han in plaats van Hans. En dan op z'n Amsterdams uitgesproken."

Kees Schilperoort

"Van een van de spelers bij Ajax hoorde ik ook eens een mooi verhaal. Radiopresentator Kees Schilperoort had in die tijd het veelbeluisterde programma Raden Maar. Daarin werd een geluid afgespeeld, mensen konden dan opbellen om het te raden en konden bij een goed antwoord geld verdienen. Als er dan iemand belde, vroeg diegene altijd of hij of zij het geluid nog een keertje kon horen."

"Ajax had een keer een bespreking en toen liet er een speler een heel harde scheet. Iedereen keek vol spanning naar Michels, hoe hij dat zou oplossen. Toen zei Michels: 'Meneer Schilperoort, kan ik dit geluid nog één keer horen?' Dat is Michels ten voeten uit."

"Hij had het imago van een generaal die weinig inspraak duldde, maar het was ook een heel slimme man. Hij had niet voor niets de sportacademie gedaan. Hij had veel inzicht in trainingen, tactiek, discipline en het vermogen om spelers te laten excelleren. Maar altijd met het team als basis. Dat gecombineerd met zijn menselijke kant en zijn humor was het geheim van Michels", besluit Van Breukelen.

Bij veel van die successen was Van Gelder als verslaggever aanwezig. Maar wat niet veel mensen weten: de journalist heeft ook ooit onder Michels getraind. "Bij de B1 van AFC. Onze trainer Gé van Dijk was geblesseerd. Hij kende Michels nog van hun tijd bij Ajax. En dus kwam Michels hem een paar weken vervangen. Ik was als de dood voor hem."