Nijmegen herdenkt 'vergissingsbombardement' dat geen vergissing was

Morgen is het precies 75 jaar geleden dat Nijmegen werd aangevallen door geallieerde bommenwerpers. Er vielen bijna 800 doden. Vrijwel allemaal burgers, wat niet de bedoeling was. Vanavond om 20.00 uur branden lichtjes bij alle herinneringsplaatjes in het centrum van Nijmegen en hardlopers rennen met fakkels langs de brandgrens.

Op verschillende plekken worden verhalen verteld, gedichten voorgedragen en muziek gespeeld door veertig muziekgroepen en koren. Aan het einde van de herdenking zingt een koor in Museum Het Valkhof het lied Mijn Stad van Huug Duin.

Vliegtuigfabriek

Het bombardement op Nijmegen was een van de zwaarste in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. In een halve minuut werd vrijwel de hele binnenstad verwoest. Er vielen ongeveer net zoveel slachtoffers als bij het Duitse bombardement van Rotterdam in 1940.

Nijmegen was niet het aanvankelijke doel van de geallieerden. Ze wilden eigenlijk, in de aanloop naar D-Day, de Duitse stad Gotha aanvallen. Een belangrijk doelwit daar was de fabriek waar de Messerschmidt-jachtvliegtuigen werden gebouwd.

Het was een gevaarlijke missie, waarbij de Amerikanen uren over vijandelijk grondgebied moesten vliegen. Gaandeweg bleken de weersomstandigheden te slecht, waardoor plan B in werking trad: de stad Eschwege bombarderen. Maar ook dat bleek niet haalbaar.

Donderdagavond werden de slachtoffers van het bombardement herdacht:

De Amerikaanse piloten wisten dat ze in zo'n geval een 'gelegenheidsdoel' moesten kiezen, want het was te gevaarlijk om met hun bommen terug te keren naar hun basis in Engeland. De groep was inmiddels uit elkaar gevallen en een van de groepen koos Nijmegen. De andere lieten hun bommen vallen boven Arnhem, Deventer en Enschede. Ook daar vielen tientallen doden.

In Nijmegen ging het luchtalarm niet tijdig af. Eerder op de dag, toen de vliegtuigen over Nijmegen naar Duitsland vlogen, gebeurde dat wel. Daarna leek het gevaar geweken. Pas toen de bommen vielen, was het luchtalarm opnieuw te horen, maar de inwoners hadden geen tijd meer om naar de schuilkelders te gaan. Mede daardoor was het dodental zo hoog. De stad stond drie dagen in brand.

De grote vraag was: waarom bestookten de geallieerden, bondgenoten van Nederland, de binnenstad van Nijmegen? De officiële lezing was decennialang dat de vliegers dachten dat ze nog boven Duitsland vlogen en dat ze bijvoorbeeld Kleef of Goch aanvielen. Het zou dus een vergissingsbombardement zijn geweest.

Andere verklaringen kregen weinig ruimte, want de geallieerden waren onze vrienden. Die konden nooit bewust zoveel Nederlanders hebben gedood, was de redenering. Maar voor de Nijmegenaren bleef de gedachte dat hun stad 'per ongeluk' was verwoest, moeilijk te verteren.

En er waren wel degelijk aanwijzingen dat het niet alleen maar een vergissing was. Zo vertelden piloten dat ze wisten dat ze boven Nijmegen vlogen, al konden sommigen niet zeggen of die stad Nederlands of Duits was. Hun doelwit was het spooremplacement, dat door de Duitsers veelvuldig werd gebruikt voor wapentransporten.

Flater

Pas in de jaren 80 werden de slachtoffers van het bombardement, dat toen officieel nog steeds als vergissing werd aangemerkt, voor het eerst herdacht. In 2000 werd het herdenkingsmonument De Schommel geplaatst. En pas jaren daarna werd de werkelijke toedracht duidelijk door onderzoek van historicus Joost Rosendaal.

Hij kwam in 2009 tot de slotsom dat het bombardement meer was dan een simpele vergissing. "Er is bewust een gelegenheidsdoel gebombardeerd, dat echter niet eensluidend geïdentificeerd was", zei Rosendaal in De Gelderlander.

De Amerikanen namen volgens hem bewust een groot risico, waarbij zowel in de communicatie als in de uitvoering van alles misging. Het beoogde doel, het spoorwegterrein, werd wel geraakt, maar de meeste bommen vielen te vroeg en kwamen op de binnenstad terecht. Kortom: het bombardement was geen vergissing, maar een 'faux pas', een flater.

Minuut stilte bij NEC

Niet alleen vanavond, maar ook morgen zijn er herdenkingen: in de Stevenskerk, bij monument De Schommel en op begraafplaats Daalseweg. Om 13.28 uur luiden de kerkklokken twee minuten.

Voetbalclub NEC staat morgen voorafgaand aan de thuiswedstrijd tegen Almere City ook stil bij het bombardement; in stadion De Goffert wordt dan een minuut stilte gehouden.