Van Afropopster tot dansers: deze artiesten zijn niet welkom in Nederland

• Sheily Belhaj

Een leeg podium op het latinfestival Pal Mundo. De geannuleerde wereldpremière van een theaterstuk van een bekende Congolese regisseur. En een incompleet circus in de Melkweg. Door strenge Europese visumregels wordt jaarlijks niet-westerse kunstenaars de toegang geweigerd. Ook tot Nederland. Op Europees niveau proberen kunst- en cultuurnetwerken daar iets aan te doen.

Op donderdag 10 januari komen hiphopdansers Hamza (20 jaar), Omar en Ahmed (21 jaar), met hun Schengenvisum bij de paspoortcontrole op Eindhoven Airport. Ze zijn uitgenodigd om mee te doen aan een internationale dance battle in het Parktheater in de stad, maar zullen die wedstrijd niet halen.

In plaats daarvan worden de drie naar een detentiecentrum voor illegalen in Rotterdam gebracht. Twee van hen blijven daar vijf dagen en één een week. Daarna worden ze op het vliegtuig terug naar Marrakesh gezet.

'Alsof we terroristen waren'

"Ze deden net alsof wij zware criminelen of terroristen waren. Ze fouilleerden ons tot aan onze schoenen", vertelt Hamza aan de NOS. Het incident leidt sinds het vorige week naar buiten kwam tot commotie in Noord-Afrika. Diverse Marokkaanse en Pan-Afrikaanse media schrijven over "de drie hiphopdansers die in Nederland als criminelen behandeld zijn".

Het incident staat niet op zichzelf. Ook deze artiesten kwamen recentelijk Nederland niet (compleet) binnen:

Wat er precies is gebeurd, wil de Koninklijke Marechaussee vanwege privacyredenen niet zeggen. Wel bevestigen zij dat de mannen inderdaad zijn geweigerd. De drie voldeden niet aan de voorwaarden die gelden om Nederland in te reizen. Dat de mannen vervolgens dagenlang vastgehouden werden in Rotterdam komt volgens de marechaussee doordat er geen eerdere terugvlucht naar Marokko beschikbaar was.

Hamza heeft wel een idee van wat er gebeurd kan zijn. Op de flyer die de hiphopdansers bij zich hadden om aan te tonen wat ze kwamen doen stond dat het festival op 5 januari zou beginnen. "Maar omdat wij pas heel laat een visum kregen, konden we pas op 10 januari vliegen. We wilden de laatste twee dagen nog meedoen."

Ook was er twijfel over de verblijfplaats en de mannen hadden niet genoeg geld bij zich, zegt Hamza. Wie Nederland bezoekt met een Schengenvisum moet 34 euro per dag per persoon op zak hebben of op een bankrekening hebben staan. De drie mannen hadden precies genoeg geld mee voor een persoon. Hamza: "Maar niemand had ons dat verteld toen we ons visum kregen."

Strengere regels

Voor Michiel van der Padt, die werkt voor het informatiepunt mobiliteit bij de organisatie DutchCulture, is het voor het eerst dat hij een verhaal hoort over kunstenaars die in Nederland naar een detentiecentrum gebracht worden. "Meestal krijgen artiesten die geweigerd worden gewoon geen visum."

De laatste jaren zijn de regels alleen maar strenger geworden, zegt hij. Een probleem is volgens de organisatie dat artiesten aan dezelfde regels moeten voldoen als bijvoorbeeld zakenmensen. "Zoals een brief van de werkgever en een bewijs van een stabiel salaris. De meeste artiesten hebben beide niet."

Samen met andere Europese kunst- en cultuurnetwerken pleit DutchCulture voor andere regels, zoals een speciaal kunstenaarsvisum of een witte lijst voor artiesten die al eerder hebben opgetreden in Europa.

Dat ambassades visumaanvragen voor een kort verblijf sinds 2013 hebben uitbesteed aan particuliere bureaus werkt ook niet mee, zegt DutchCulture. Eerder kon je een visum aanvragen bij de Nederlandse ambassade, maar dat kan nu niet meer. Ook in landen als Marokko, dat een Nederlandse ambassade heeft, moeten aanvragen gedaan worden bij zo'n bureau.

Daar liep ook Arnold de Boer tegen aan. Hij is gitarist van punkband The Ex. Bij het optreden afgelopen week in de Melkweg was het Ethiopische circus waarmee de band zou optreden niet compleet. De visumaanvraag moest via een particulier bedrijf in Ghana.

De Boer: "Dat maakt alle communicatie onmogelijk. Sowieso is het al raar dat je je paspoorten vanuit Ethiopië naar Ghana moet sturen. Vroeger kon je overleggen met mensen van de ambassade en kreeg je uitleg, of zij konden je vertellen wat er nog ontbrak voor een aanvraag. Nu is het gissen waarom je geen visum krijgt doordat de aanvraag via een particulier bedrijf gaat."

Artiest komt, familie blijft

Ook grote festivals krijgen hiermee te maken, blijkt uit de afgelopen editie van Pal Mundo, het grootste Latin en Caribbeanfestival van Europa. Hoewel de organisatie iemand in dienst heeft die fulltime bezig is met visumaanvragen kwam de Nigeriaanse zanger Tekno toch Nederland niet in.

"Het ging allemaal heel moeilijk, via de Franse ambassade", zegt Manuel Acosta van het festival. "Maar het is altijd lastig met artiesten uit Afrika." En voor kleinere festivals is dat nog stukken moeilijker. "Ze kijken daarom zeker wel wie ze uitnodigen, maar dat komt ook omdat er soms misbruik gemaakt wordt van een visum", zegt Acosta. "Wij zien ook weleens met Dominicaanse artiesten dat de helft van de mensen die meekomen met een artiest als ensemble gewoon familie is, die hier dan blijft."

Dat zal best, zegt Michiel van der Padt van DutchCulture. "Maar dat is niet het punt. Veruit de meeste artiesten keren gewoon weer terug naar hun land."

Hij wijst op hun rechten. In een Unesco-overeenkomst, die Nederland heeft getekend, staat dat het een recht is van artiesten uit ontwikkelingslanden om hier hun kunstuitingen te vertonen. Van der Padt: "Hoe kunnen we van internationale uitwisseling spreken, wanneer een aanzienlijk deel van de wereldwijde kunstenaars en artiesten niet eens hun eigen land mag verlaten voor een werkbezoek?"

Ook Hamza is helemaal niet van plan om Marokko definitief te verlaten. "Ik studeer hier en ik heb ook al eerder opgetreden in Rotterdam. Toen ben ik ook teruggegaan."

Hij kijkt met gemengde gevoelens terug op wat hem overkomen is. "Mijn ouders waren heel erg bezorgd en wij voelden ons ook onterecht behandeld als criminelen." Toch vond hij de tijd in het detentiecentrum niet per se negatief. "Al die mensen hadden een heel bijzonder verhaal. Dus voor ons als jongeren was dit ook wel echt een levenservaring om zoiets mee te maken."