Schets van Peter Paul Rubens ontdekt

Zes mensen kijken vol aanbidding omhoog. Ze staan tussen twee pilaren en op de achtergrond kijkt een engel op hen neer. Een olieverfschets met deze afbeelding die vorig jaar werd aangeboden bij een kunsthandel in Den Haag, blijkt te zijn geschilderd door de Vlaamse meester Peter Paul Rubens (1577-1640).

Kunsthistorica Emilie den Tonkelaar, werkzaam voor kunsthandel Hoogsteder & Hoogsteder, kreeg het doek voor het eerst onder ogen en dacht al snel dat het mogelijk een Rubens was. "In de eerste plaats vanwege de details, daarin zien we een ongelooflijke kundigheid. Maar doorslaggevend was een infraroodfoto die de eigenaar had laten maken. Onder de schildering is het woord adorans te lezen, wat aanbidding betekent. Rubens schreef vaak op een paneel het onderwerp van zijn schets, zodat hij wist welke afbeelding erop moest komen."

Het werk heeft de naam De seculiere hiërarchie in aanbidding meegekregen. Rubens schilderde het als ontwerp voor een tapijtserie die hij aan het begin van de 17e eeuw maakte voor een franciscanenklooster in Madrid. Daarom zien we ook niet waar de mensen zo vol aanbidding naar kijken: dat is zichtbaar op een volgend werk. Ze kijken naar een monstrans, een houder waarin een hostie wordt tentoongesteld.

De mensen op het schilderij zijn de politieke hoofdrolspelers uit die tijd: keizer Ferdinand II, koning Filips IV, zijn vrouw Elisabeth van Frankrijk en de opdrachtgeefster van de serie wandtapijten, Isabella van Spanje.

Grootste project

De tapijtserie, Triomf van de Eucharistie, behoort volgens Rubens-expert Friso Lammertse tot de mooiste werken uit het oeuvre van de schilder. "Het was een van de grootste projecten uit het leven van Rubens." Van de serie van twintig wandtapijten waren tot nu zeventien olieverfschetsen bekend. De nieuw ontdekte schets is nummer achttien. De tapijtserie is nog altijd te zien in het klooster.

Waar het doek al die jaren was voor het bij de huidige eigenaar terechtkwam, is niet bekend. "We weten dat Rubens deze doeken zo belangrijk vond dat hij ze tot zijn dood bij zich hield", zegt Den Tonkelaar. "Wat er daarna mee is gebeurd, weten we dus niet. Maar dat dit nu gebeurt, is ongelooflijk zeldzaam, echt heel bijzonder."

De schets verkeert niet in goede staat, zegt Friso Lammertse, Rubens-kenner en conservator bij het Museum Boijmans van Beuningen. "Hij is gedeeltelijk overgeschilderd. Wat ook niet helpt is dat het werk is overgezet van paneel op doek, waardoor het erg is gehavend. Je ziet het doek nu door de schets heen, zelfs met het blote oog."

Nadenken

Of het doek gerestaureerd gaat worden is nog niet bekend. "Wat we nu eerst gaan doen, is contact opnemen met de eigenaar om te bespreken wat hij ermee wil doen", zegt kunsthistorica Den Tonkelaar. "We zullen in ieder geval alvast moeten nadenken over een realistische verzekeringswaarde."