Israëlische schrijver en essayist Amos Oz overleden

De Israëlische schrijver en journalist Amos Oz is op 79-jarige leeftijd overleden aan de gevolgen van kanker. Hij geldt als een van de belangrijkste hedendaagse auteurs en werd veelvuldig bekroond. Oz kwam steevast voor op de lijstjes van kandidaten voor de Nobelprijs voor de Literatuur, maar die kreeg hij niet.

Zijn werk is behalve in het Nederlands in 36 talen vertaald. Hij publiceerde veertig boeken, overwegend romans; bekende titels zijn Mijn Michaël, Volmaakte rust, Black box, Een vrouw kennen, De derde toestand, Noem het nog geen nacht en Dezelfde zee. Een wereldwijde bestseller was Een verhaal van liefde en duisternis (2002), een autobiografisch werk dat in 2015 werd verfilmd, het regiedebuut van actrice Natalie Portman.

In 2014 verscheen zijn laatste grote roman, het lijvige Judas, dat zich net als eerdere boeken van Oz afspeelt in het Jeruzalem van de jaren 50. Een student besluit zijn studie af te breken; tegelijk verlaat zijn vriendin hem om te trouwen met zijn beste vriend en blijkt dat zijn ouders hem financieel niet meer kunnen ondersteunen.

Hij komt in huis terecht bij een oude man die samenwoont met zijn schoondochter. De hoofdpersonen voeren allerlei gesprekken over politiek, zionisme, geschiedenis en de verhouding tussen joden en christenen.

Politiek debat

Onder de vele onderscheidingen die Amos Oz kreeg zijn de Prix Fémina (Frankrijk, 1988), de Israëlprijs (1998), de Friedenspreis des Deutschen Buchhandels (1992), de Prix France Culture en de Goetheprijs (Duitsland, 2005). Oz woonde lange tijd op een kibboets, maar verhuisde in de jaren 80 naar Arad in de Negevwoestijn omdat een van zijn kinderen astma had. Hij doceerde literatuur aan de Ben Goerion Universiteit in de nabijgelegen stad Beërsjeva.

Amos Oz mengde zich ook nadrukkelijk in het politieke debat in Israël. Hij steunde sinds de Zesdaagse Oorlog in 1967 de zogenoemde twee-statenoplossing en zette zich lange tijd in voor vrede tussen Israël en de Palestijnen. Overigens diende hij zowel in de Zesdaagse Oorlog als in de Jom Kipoeroorlog (1973) in het Israëlische leger, ervaringen die mede bepalend waren voor zijn uitgesproken politieke ideeën. In 1978 was hij een van de oprichters van de vredesbeweging Vrede Nu.

In het essay Hoe genees je een fanaticus (2004) betoogde hij dat het conflict in het Midden-Oosten ten diepste niet ging over religie of cultuur en traditie, maar over grond, en dat het daarom alleen is op te lossen door compromissen te sluiten. Israël moest volgens hem accepteren dat de Palestijnen hun eigen land zouden krijgen.

"Israël moet zich binnen zijn eigen grenzen terugtrekken", zei hij in een interview in 2002. "Als dat nodig is moeten we die verdedigen. Maar als we moeten vechten, is Israël zonder Nablus en Gaza sterker dan met Nablus en Gaza. Sterker, meer verenigd, en rechtvaardiger."

Zelfmoord

Oz werd geboren als Amos Klausner in Jeruzalem, maar zijn ouders kwamen uit Europa: vader uit Litouwen, moeder uit het huidige Oekraïne. Ze spraken Russisch of Pools met elkaar, maar Oz mocht van hen alleen Hebreeuws leren. Zijn moeder pleegde zelfmoord toen hij 12 was.

"Het is altijd gevaarlijk als het ene volk de bestemming van een ander wil bepalen", zei hij in 2015 tegen dagblad Trouw. "Mijn ouders waren geen Europeanen, ze werden Europa uitgeschopt, met geweld. Gelukkig maar, want als Europa hen niet had uitgekotst, waren ze in datzelfde Europa vermoord. Wie dan zegt: jij hoort in Europa, zegt: jij hoort in Auschwitz."

Oz' Nederlandse vertaalster Hilde Pach, die een groot aantal van zijn boeken heeft vertaald, noemt hem "een heel voorkomende man". "Ik zou bijna zeggen 'on-Israëlisch', want Israëliërs kunnen heel recht door zee zijn, bij het onbeschofte af. Amos niet, hij leek daarin op zijn opa, een heel beleefde man uit Odessa."