Pauline Broekema neemt na 34 jaar afscheid: 'Kijken, kijken, kijken'

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Ruim 2000 bijdrages staan er van haar in het NOS-archief. Pauline Broekema (64) neemt na 34 jaar afscheid als verslaggever van het NOS Journaal.

Gifwijken, de aidsepidemie en krakersrellen. Bijlmerramp, Nieuwjaarsbrand en IRT-affaire. Zeilmeisje en Koningslied, superfoods en comazuipen. De eerste blaastest voor alcohol, de opmars van de champignon ("niet wassen!") en de introductie van betaalautomaten bij benzinepompen ("zal het ook in andere branches gebruikt worden?"). De Val van de Muur, de Golfoorlog, meerdere Elfstedentochten. 250 jaar Musselkanaal, 50 jaar Monopoly, 75 jaar Bond van Plattelandsvrouwen.

Sinds 1984 speurde Broekema naar dat unieke detail dat een reportage onvergetelijk kan maken. "Je moet kijken, kijken, kijken. Het zit in de kleine dingen."

Als voorbeeld noemt ze een verslag uit Urk. Er werden schedels teruggebracht die een eeuw geleden waren geroofd voor pseudowetenschappelijk rassenonderzoek, om te bewijzen dat de oer-Hollander daar vandaan kwam. Het verslag was al gedraaid (buitenshotje kerk, beelden kerkdienst, interview met een woordvoerder), toen ineens iets opviel.

"Er hingen Amerikaanse vlaggen in het oude gedeelte van Urk, en er liepen mannen met cowboyhoeden. 'PJ komt thuis', werd ons gezegd. Er kwam een busje aangereden en daar stapten een man en een vrouw uit met een baby'tje op de arm, net aangekomen uit Amerika. Een zwart kindje. Wat is er prachtiger bij zo'n onderwerp? Als we een uur eerder waren geweest, had het onderwerp er anders uitgezien."

Zo haalde de aankomst van Pieter Jacob de uitzending in 2010:

"Ik ga het liefst op pad zonder vastomlijnd plan", zegt Broekema over haar werkwijze. "Ik lees me vooraf goed in, en laat me dan verrassen."

Wat een standaardreportage had kunnen worden over glastuinbouw veranderde zo in een dieptegesprek over groente met een teler. "Een collega had er waarschijnlijk een ander verhaal van gemaakt, maar ik liet hem vertellen wat hij mooi vindt aan sperzieboontjes. Waarom hij ze verbouwt. De eindredacteur wist niet wat hij ermee aanmoest", lacht ze.

"Het zit in me: ik wil weten wat mensen drijft. Het is ten diepste willen weten wat mensen beweegt", legt Broekema uit. "Zo geef je inzicht in iemands leven, de waarde van een onderzoek, de intensiteit van een strijd."

Zo'n veelbetekenend detail vond ze in het verhaal van Max Deen, die SS-kamp Avegoor overleefde. "Hij vertelde dat zijn vader hem naar het station bracht en zei: 'Als je klaar bent met je werk in het kamp, ga dan even langs je tante in de buurt'. Dat vind ik zo hartverscheurend. Het is iets wat je tegen je kind zegt bij een afscheid. In de stellige verwachting elkaar terug te zien. Zo'n detail brengt de verschrikkingen dichterbij. Het was de laatste keer dat hij zijn vader zag."

Pauline selecteerde zes reportages die haar bijbleven. Hieronder een compilatie:

De unieke stijl werd niet door iedereen gewaardeerd, zeker in de beginjaren. In een tijd dat er nog maar weinig vrouwen met prominente rollen waren bij het NOS Journaal ('Journaal krijgt vrouwengezicht' kopte De Telegraaf bij de aanstelling van Broekema en Maartje van Weegen), werd deze vorm van journalistiek als soft bestempeld, truttig zelfs. Human interest werd al snel gezien als zoetsappig.

Keer op keer ging columnist Jan Blokker over Broekema tekeer in de Volkskrant. "Een diacones bij de armen en zieken" was ze voor hem, "een teken van voortgeschreden m/v-discriminatie" noemde hij haar aanstelling. "Het NOS Journaal moet Pauline Broekema niet naar de Perzische Golf sturen, want er kan altijd wat in Spakenburg gebeuren", schreef hij over haar voorliefde voor regionale onderwerpen.

"Ik vond dat moeilijk. Er was toen op de redactie weinig aandacht voor wat kritiek met iemand kan doen. De houding was vaak: je hebt voor dit vak gekozen en je moet er maar tegen kunnen. Het was niet altijd even leuk. "

Trots concludeert ze dat men tegenwoordig juist vaker voor deze vorm kiest. "Er wordt soms gezegd dat ik deels aan het begin heb gestaan van storytelling", zegt ze over de term die het besmette 'human interest' verving bij empathische reportages. "Je ziet steeds vaker dat mensen worden uitgenodigd die vol vuur over een onderwerp kunnen vertellen."

Wat hielp is dat Broekema ontsnapte uit het keurslijf dat een televisiereportage van 2 minuten nu eenmaal is. Ze schreef boeken, zoals de meanderende familiekroniek Het Boschhuis en recentelijk Het uiterste der zee, en stortte zich als een van de eerste NOS-verslaggevers op onlineverhalen. "Ik had heel erg de behoefte de diepte in te gaan, de breedte, de lengte. Ik vind het heerlijk om te schrijven, nog een apart filmpje te draaien, foto's erbij maken. De laatste 10, 12 jaar zijn de leukste bij het Journaal."

Nieuwe projecten

De drang naar het lospeuteren van persoonlijke verhalen, naar het vereeuwigen van vluchtige gebeurtenissen, naar traceren van verborgen verbanden zal ook na haar vertrek bij de NOS blijven bestaan. Er vormen zich al wat plannetjes voor nieuwe projecten.

"Het staat voor mij nooit uit. Het is vermoeiend op vakantie: in een oud zomerhuisje wil ik altijd weten wie heeft hier gewoond, wie was hier voor mij? Die interesse van waar kom je vandaan. Ik denk altijd dat iedereen dat heeft, maar blijkbaar is dat niet zo."

Vanavond maakt Broekema bij wijze van afscheid nog een keer een reportage, over een portret van een jonge Groninger die juist kiest voor een toekomst in aardbevingsgebied. Twee minuten in het Acht Uur Journaal, maar natuurlijk ook een verhaal online.

Pauline selecteerde zes reportages die haar in al die jaren bijbleven. Kijk hieronder naar de volledige versies: