Finale Expeditie Robinson: het succes van de Onbekende Nederlander op tv

• Anna Mees

  redacteur Online

Een spannende dag voor de gemiddeld 1,6 miljoen kijkers van Expeditie Robinson: vanavond is de finale. Met dit jaar (opnieuw) een belangrijke rol voor onbekende Nederlanders: twee maken er kans om het programma te winnen. Lange tijd leken BN'ers noodzakelijk voor een succesvol tv-programma, maar de 'Onbekende Nederlander' duikt ook weer regelmatig op. Kenners en tv-makers begrijpen de keuze, maar een garantie op succes is het niet.

Sinds vorig seizoen proberen BN'ers én onbekende Nederlanders te overleven op het onbewoonde eiland. Dat onbekende spelers het in dit programma ver weten te schoppen, snapt televisierecensent bij NRC Arjen Fortuin. "Wat je moet doen, is ongelooflijk zwaar. De mensen die zich daarvoor opgeven, zijn niet willekeurig. Mensen verheugen zich er waanzinnig op om op een eiland helemaal door de mangel gehaald te worden. Dat kun je van een deel van de BN'ers niet zeggen, die zitten erbij omdat ze airplay willen voor hun carrière."

Dat ze dat willen, en dat dat ook gebeurt, is in talloze televisieprogramma's te zien. Vaak komen dezelfde gezichten terug. "Je ziet daardoor een soort verzadiging. Als Patty Brard een mooie foto weet te maken, wordt daar inmiddels vrij verveeld op gereageerd", refereert Fortuin aan het programma Het perfecte plaatje.

Ook zijn in een aantal programma's de BN'ers niet heel bekend. Zo heeft De Slimste Mens de definitie van BN'er een beetje opgerekt, zegt eindredacteur Harm Jan Kinkhorst. "De meeste mensen die wij als bekend rekenen, zoals bepaalde schrijvers, zouden er bij een RTL-panelprogramma niet doorheen komen."

Volgens Fortuin kan hierdoor een 'opwindingseffect' uitblijven. "Twintig jaar geleden bracht een BN'er op televisie een soort sensatiegevoel. Je kwam dichter bij een echte celebrity. Nu leer je deelnemers soms pas gedurende het programma kennen." Voor helemaal onbekenden ziet Fortuin bij het publiek over het algemeen meer warmte.

'Had jij kunnen zijn'

Een voordeel van onbekenden in televisieprogramma's is dat je je daar gemakkelijker mee identificeert, zegt tv-wetenschapper Maarten Reesink. "De Schotse huisvrouw Susan Boyle in Britain's Got Talent bijvoorbeeld. Dat is natuurlijk een zeldzaam geval. Maar dat jij dit had kunnen zijn, maakt het nog leuker. Jij staat ook elke dag de afwas te doen en morgen kun je worden ontdekt."

Of er ook echt in aantallen meer onbekende Nederlanders op tv zijn, weet Reesink niet zeker. Hij ziet wel een tendens naar meer onbekende mensen, maar voegt daaraan toe dat hij geen tellingen heeft.

Ooit nog onbekende Nederlanders in Wie is de Mol?

Net als Expeditie Robinson begon Wie is de Mol? met onbekende mensen. Na vier jaar zou er nog één editie komen. "En we kenden een flink aantal BN'ers dat mee wilde doen", herinnert voormalig eindredacteur Jan Peter Pellemans zich. De kijkcijfers verdubbelden vervolgens tot bijna 1,5 miljoen. "Het werd een veel grotere hit dan de eerdere seizoenen, en de rest is geschiedenis."

Het voordeel is volgens hem dat de kijker mensen ziet die ze al denken te kennen. "Bekenden in een ander land, in andere omstandigheden en in een situatie die heel onveilig is. Je weet niet wie je kunt vertrouwen en wie niet."

"Er zijn geen plannen om terug te gaan naar onbekende deelnemers. Ook niet een mix van bekenden en onbekenden", zegt een AVROTROS-woordvoerder desgevraagd.

Bij de Tafel van Taal, waar Pellemans daarna ging werken, ging het juist andersom. Bij het derde en laatste seizoen switchte het programma naar onbekende taalliefhebbers. "Ik merkte zelf ook wel dat je denkt: daar zíjn ze weer. In het derde seizoen kregen we zo'n 35.000 meer kijkers, ongeveer 10 procent."

Dat een switch naar onbekenden of een combinatie niet altijd goed uitpakt, was vorig jaar te zien bij De Slimste Mens. Na tien seizoenen zaten onbekende spelers een week naast een eerdere bekende winnaar. De verhoudingen bleken scheef.

"De BN'ers hadden al acht keer in die stoel gezeten en wisten hoe het circus werkte. Als je daar voor het eerst zit, bij Klaas Dijkhoff en Maarten van Rossem, stuiter je van de spanning alle kanten op", zegt eindredacteur Harm Jan Kinkhorst.

Eenmalig experiment

Met de onbekende spelers, kijkers die graag een keer aan het programma mee wilden doen, was veel geoefend. "Maar het is toch anders als je nog niet in die stoel hebt gezeten. Ik had het super gevonden als het wat gelijker was geweest, maar de BN'ers waren veel beter. Ik denk dat het een eenmalig experiment was."

De makers van Expeditie Robinson waren vanwege drukte rond de finale niet beschikbaar.