Eerste anticonceptie voor extreem vruchtbare adelaarsrog

Voor het eerst hebben onderzoekers succesvol anticonceptie toegepast bij een vissoort. Bioloog Max Janse en dierenarts Henk Luten van dierentuin Burgers' Zoo implanteerden een rietje vol hormonen in een vrouwelijke adelaarsrog, waarna het dier stopte met het baren van nakomelingen. Vandaag publiceerden de onderzoekers hun resultaten in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Fish Biology.

De Aetobatus ocellatus, de gevlekte adelaarsrog, is een beschermde diersoort. Daarom begon de dierentuin in 2009 met een kweekprogramma. "Sindsdien zijn er al 58 jongen geboren in de dierentuin", vertelt Janse. "Dat is behoorlijk veel."

De wetenschappers wilden weten wie de ouders van de jonge rogjes waren. "Wat bleek: 21 jongen waren afkomstig van één vrouwtjesrog. Als alle vissen afkomstig zijn van een exemplaar, gaan ze genetisch te veel op elkaar lijken. Dat kan zorgen voor complicaties."

Janse en zijn collega's zetten de jonkies uit in verschillende Europese aquaria, in onder andere Valencia, Tenerife en Denemarken. "Maar de moederrog verplaatsen was geen optie: dat geeft te veel stress. Het dier is 1,80 meter breed en weegt 80 kilo. Je hebt een vrachtwagen nodig om zo'n rog te verplaatsen. Intussen bleef ze zich voortplanten." De mannetjesvissen verplaatsen was vanwege hun grootte ook geen optie.

Janse en Luten onderzochten daarom of het mogelijk was de voortplanting van de vis te remmen. "We plaatsten een rietje in de linker borstvin van het vrouwtje. Dat rietje geeft continu een beetje hormonen af. Omdat de hormooncyclus onderbroken wordt, krijgt de vis geen eisprong meer."

De methode is niet helemaal nieuw: veel zoogdieren dragen al een anticonceptierietje met zich mee. "Maar de samenstelling van hormonen is bij vissen een beetje anders", zegt Janse. "Het was dus spannend of het zou werken, maar de rog is al twee jaar niet drachtig meer."

Tijdelijk effect

De anticonceptie is niet voor altijd. "Waarschijnlijk stopt het rietje op een gegeven moment met hormonen afgeven", vertelt de onderzoeker, "maar zeker weten we dat niet. Het zou ook zomaar kunnen dat de hormoonhuishouding permanent zo is omgegooid, dat de vis geen jonkies meer kan krijgen."