Omstreden Africamuseum verbouwd, maar is er wel genoeg veranderd?

• Elise van Zijst

  redacteur

Bordjes als 'België schenkt de beschaving aan Congo', tientallen beelden van Koning Leopold II en een herinnering aan een menselijke dierentuin. Allemaal hoort het bij het verhaal van het Africamuseum in Brussel. Tot voor kort een zeer omstreden museum en het symbool voor de koloniale verheerlijking in België. Na jarenlange discussies is het museum nu gerenoveerd en aangepast.

Anti-racisme-activiste Stella Nyanchama Okemwa heeft Keniaanse roots en laat het museum zien. Er is veel veranderd tijdens de jarenlange renovatie, maar toch is ze nog niet helemaal tevreden. Het gebouw is beschermd en dus blijft de koloniale verheerlijking zichtbaar, zegt ze. Een muur met namen van Belgische doden in Congo en bordjes als 'negervrouw met kruik' mogen niet weggehaald worden.

Dat soort teksten doen Stella pijn. "De bescherming houdt geen rekening met gevoelens van diegene die eigenlijk gekoloniseerd zijn. Dus in feite is het misschien een moment om na te gaan van: wat is die bescherming? Kunnen wij kijken of er een andere aanpak kan zijn?"

In deze video loopt Stella door het museum en kijkt ze naar de bovengenoemde teksten.

Het Africamuseum is opgericht door de Belgische Koning Leopold II. Het begon allemaal tijdens de wereldtentoonstelling in Tervuren in 1897. De omstreden koning doopte Congo tot zijn privébezit en haalde koloniale trofeeën naar België. Het museum, dat jaren later werd geopend, kwam om meerdere reden enorm in opspraak.

Zo haalde Koning Leopold II 200 Congolezen naar Tervuren. Hij deed dit om het dagelijks leven in de Belgische koloniën te tonen aan bezoekers. Het project liep totaal uit de hand en zeven Congolezen overleefden het niet. Net als veel mensen is Stella verbijsterd over deze menselijke dierentuin en de manier waarop het museum ermee om is gegaan. Pas nu, in het gerenoveerde Africamuseum, hangt er een bordje dat deze gebeurtenis herdenkt.

Wat is er veranderd?

De renovatie van het museum was hard nodig. Het 108 jaar oude gebouw viel bijna uit elkaar en de maatschappelijke discussie over het museum werd onhoudbaar. De uitbuiting van Belgisch Congo was onlosmakelijk aan het museum verbonden.

Om die koloniale verheerlijking tegen te gaan heeft het museum de standbeelden van Koning Leopold II weggehaald en zijn er bordjes geplaatst die extra uitleg geven bij omstreden teksten. Ook standbeelden van Congolezen zijn op een minder zichtbare plek neergezet.

Volgens de directeur van het museum Guido Gryseels geven de standbeelden een verkeerd beeld van de Congolese cultuur. "Ze tonen Afrikanen op een manier hoe wij ze gepresenteerd wilden zien 100 jaar geleden. Alsof het allemaal ambachtslui en jagers zijn. Alsof Afrikanen geen eigen culturen hebben en de beelden hebben vaak ook een heel erotische uitstraling."

Koning afwezig

Opvallend is dat de huidige Belgische koning, Fillip, niet bij de opening van het Africamuseum is geweest. Officieel paste dat niet in zijn drukke schema. Maar zo hoefde hij ook geen moeilijke vragen over het schandaal van zijn voorvader te beantwoorden.

Een voorbeeld hiervan is de discussie over het teruggeven van kunst aan Afrikaanse landen. De Franse president Macron zei eerder al dat alle gestolen kunstvoorwerpen uit de koloniale tijd terug naar Afrika moeten. Zo'n 80 procent van alle Afrikaanse kunst is namelijk in Europese handen.

Volgens de directeur van het Africamuseum is daar vanuit Congo geen behoefte aan, maar als de discussie oplaait zal hij zeker openstaan voor een gesprek.