Hoe Bulgaarse journalisten miljoenenfraude met EU-subsidies onthulden
In Bulgarije is de afgelopen tijd opnieuw een groot schandaal rond Europese subsidies aan het licht gekomen. Onderzoeksjournalisten ontdekten dat via een bouwbedrijf miljoenen euro's aan subsidiegeld verduisterd werd. Journalist Dimitar Stoyanov legt uit hoe hij het verhaal in handen kreeg.
Toen Stoyanov een tip kreeg van een informant dat het grootste bouwbedrijf van Bulgarije op het punt stond een schaduwadministratie te vernietigen, wist hij wat hem te doen stond.
Samen met een collega sprong hij in de auto en reed hij naar de plek waar de dozen vol papierwerk naartoe waren gebracht; een open veld nabij het stadje Radomir. Toen ze aankwamen stond de boel al in brand.
De politie was er al. Maar in plaats van het verbranden van de documenten tegen te houden, werden de journalisten gearresteerd. "Agenten in kogelvrije vesten met stokken en wapens kwamen uit de struiken," vertelt Stoyanov. "Ze duwden ons tegen de grond en hielden ons vast. Later namen ze ons mee naar het bureau."
Correspondent Mitra Nazar ging met Stoyanov naar de resten van de schaduwadministratie.
Het was niet toevallig dat de documenten juist op dat moment werden vernietigd. Ook was het niet toevallig dat Stoyanov en zijn collega's van Bivol, een groep onderzoeksjournalisten, erover werden getipt. Ze waren al lang bezig met een diepgravend onderzoek naar het bedrijf dat centraal staat in het schandaal: GP Groep. Dat is een van de grootste bouwbedrijven van Bulgarije. Een informant had eerder die dag gezien dat dozen vol papierwerk uit het gebouw van GP Groep werden gedragen.
#GPGate
Een week voor de verdachte verbranding was Bivol begonnen met de publicatie van het eerste deel van hun bevindingen. Het onderzoek werd bekend onder de naam #GPGate.
"We vonden bewijs voor wat we allemaal al jaren vermoedden: dat de Bulgaarse maffia, oligarchen, ambtenaren en politici EU-subsidies gebruiken om rijker te worden," zegt Stoyanov.
Op basis van dataonderzoek naar honderden documenten onthulden de journalisten een groot vooropgezet plan om fraude te plegen bij projecten met EU-subsidies. Tientallen miljoenen euro's zouden zo zijn weggesluisd bij EU-gefinancierde, en vooral infrastructurele, projecten. Bijvoorbeeld de herinrichting van de binnenstad van Sofia, de bouw van snelwegen en het realiseren van een nieuwe metrolijn.
Omkopen
Dat gebeurde met behulp van een netwerk van bevriende adviesbureaus die de subsidies hielpen binnenhalen. Stoyanov en zijn collega's vonden bewijs voor gemanipuleerde begrotingen en voor het omkopen van ambtenaren en politici.
"We zagen dat projecten twee of drie keer hoger werden begroot dan is uitgegeven," vertelt hij. Een deel van die 'winst' werd gebruikt om betrokkenen om te kopen.
Stoyanov geeft een voorbeeld: "Je krijgt 5 miljoen voor een bouwproject dat eigenlijk maar drie miljoen hoeft te kosten. Vervolgens bouw je het voor maar 2,5 miljoen door goedkope materialen te gebruiken en personeel minder te betalen. De resterende 2,5 miljoen wordt onderling verdeeld. Dat kunnen zijn: de burgemeester, aannemers, ambtenaren, zelfs leden van de evaluatiecommissie van zo'n project," zegt Stoyanov.
De journalisten ontdekten ook dat grote bedragen zijn verdwenen naar offshore bedrijven, onder meer in Cyprus. GP Groep wordt in het onderzoek ook gelinkt aan het Russische gasbedrijf Lukoil en diens vertegenwoordiger in Bulgarije, Valentin Zlatev, die weer goede banden onderhoudt met de Bulgaarse premier Boyko Borisov.
Volgens Stoyanov komen dit soort praktijken bij veel bedrijven voor, maar GP Groep komt als de grootste fraudeur uit de bus. "Zij zijn het bedrijf dat veruit de meeste EU-gesubsidieerde bouwprojecten uitvoert," zegt Stoyanov. Naar aanleiding van de publicaties van Bivol is de Bulgaarse justitie een onderzoek begonnen naar GP Groep.
Stoyanov heeft er weinig vertrouwen in dat de Bulgaarse autoriteiten echt welwillend zijn de fraude aan te pakken. In 2008 werden Europese subsidies al eens stopgezet toen bleek dat fraude was gepleegd. Dat er na al die jaren toezicht en beloftes nog steeds op zo'n grote schaal gesjoemeld wordt, stemt hem somber.
EU-subsidies hebben veel goeds gedaan voor de ontwikkeling van Bulgarije, vindt Stoyanov. Maar het land had er veel beter aan toe kunnen zijn, als er niet zoveel geld in de verkeerde zakken zou verdwijnen. "Het probleem is dat maar een klein deel van het EU-geld echt bij de Bulgaarse bevolking en in de Bulgaarse economie terecht is gekomen."
Gevaar voor journalisten
Het onderzoeken van grote corruptiezaken is niet zonder gevaar voor journalisten. In Slowakije en Malta werden journalisten vermoord die dit soort corruptiezaken onderzochten. Ook Stoyanov en zijn collega's worden regelmatig met de dood bedreigd. Hij houdt rekening met het ergste, zegt hij, maar hij laat zich er niet door afschrikken. Beveiliging hebben ze niet. "Elk van ons staat in voor de eigen veiligheid," zegt hij. "Het helpt dat ik aan vechtsporten heb gedaan."
