Van veel te heftig tot gemeengoed: de penalty bestaat 125 jaar

De penalty is niet meer weg te denken uit het voetbal. Jarenlang deed de voetballende elite - we hebben het hier over de negentiende eeuw - het echter zonder. Tot 12 november 1893, vandaag precies 125 jaar geleden.

Bij een wedstrijd tussen het Rotterdamse Victoria en het Haagse HVV ging de bal voor het eerst op 'elf meter'. Waarschijnlijk niet op 'de stip'. Die werd pas in 1902 officieel geïntroduceerd, samen met het strafschopgebied. De bal moest tot die tijd op elf meter van de doellijn liggen; waar precies maakte niet uit.

De penalty heeft het aanzien van een voetbalveld dus aanzienlijk veranderd. Neem bijvoorbeeld dus het strafschopgebied. Dat was er eerst niet, al waren er na de invoering van de penalty wel steeds meer contouren zichtbaar in de vorm van twee ringen voor het doel, zoals op onderstaande foto uit 1901.

Niet iedereen was blij met de invoering van de uit Engeland overgewaaide 'penalty kick', weet sporthistoricus Jurryt van de Vooren. Er werd volgens hem zelfs demonstratief geprotesteerd tegen de invoering ervan.

"In de beginfase ging de keeper soms uit protest met zijn armen over elkaar naast zijn doel staan en schoot de nemer expres naast", aldus Van de Vooren. "Ze vonden het een te heftige straf, het was een bijna zekere scoringskans. Een penalty was een grove inbreuk op de gemoedelijkheid."

Drie memorabele penalty's

1. Johan Cruijff-Jesper Olsen, 1982. Het Ajax-duo is niet het eerste dat een penalty gezamenlijk neemt, maar hun strafschop is wel de bekendste. Cruijff legt met een kort tikje schuin naar voren af op de toegesnelde Olsen, Olsen geeft terug en Cruijff scoort.

2. Antonin Panenka, 1976. Verwacht het onverwachte. Panenka zet de Duitse keeper Sepp Maier te kijk in de EK-finale met een stiftje door het midden. Wat Panenka's kunststukje des te mooier maakt: het is de beslissende penalty, Tsjecho-Slowakije grijpt de Europese titel.

3. Jaap Stam, 2000. Hui-zen-hoog over, in de derde ring, het stadion uit; zo staat bij velen de strafschop van Stam in de halve finales van het EK 2000 in het geheugen gegrift. In werkelijkheid raakt zijn inzet de lat nog. Maar mis gaat hij wel en mede daardoor verliest Oranje van Italië.

Op 6 juni 1891 werd de eerste penalty ter wereld genomen, in het Schotse Airdrie. James McLuggage was vanaf elf meter - twaalf Engelse yards - trefzeker voor Royal Albert in de wedstrijd tegen Airdrieonians F.C.

De 'penalty kick' leidde tot veel verwarring onder fans en spelers, die tot hun verbazing te horen kregen dat zij niet tussen de bal en het doel mochten gaan staan.

Penalty maakte het voetbal serieuzer

In 1893 werd de penalty dus - onder protest - officieel in Nederland. Van de Vooren: "Dat was in de tijd dat voetbal echt een elitesport was. Het ging destijds met name om de derde helft. Spelers waren allemaal maatschappelijk bijzonder gearriveerde types, voor wie de wedstrijd meer afleiding was, zonder dat je het al te serieus moest nemen. Trainingen werden in die tijd zelfs als onsportief beschouwd. Dan stopte je meer tijd in het voetbal dan een ander, en dat was niet eerlijk."

In Engeland was dat anders?
"Ja, in Engeland speelde men al sinds 1885 profvoetbal, zes jaar voordat daar de strafschop werd ingevoerd. Dus er werd al geld met voetbal verdiend, en als ergens geld mee verdiend kan worden verandert alles."

Wie nam de eerste strafschop in Nederland?
"Dat is niet te traceren. Ik weet zelfs niet eens of hij wel telde. Als ik heel nauwkeurig het verslag lees van Victoria-HVV - even een zijstapje: bij Victoria speelde de vader van cabaretier Wim Kan mee - werd daar een 'penalty kick' gegeven. Maar er staat niet bij wie hem nam en ik kan ook niet herleiden of hij wel telde."

"Ik heb het idee dat hij niet raak ging. Maar dat werd niet goed beschreven. In kranten uit die tijd staat alleen de uitslag, niet wie er scoorde. Het was het begin van de voetbalverslaggeving; dat soort dingen had zich nog niet ontwikkeld."

Wat veranderde de strafschop?
"De penalty is tegenwoordig heel belangrijk in het voetbal, en kan vaak beslissend zijn. En dan heb je ook nog dat knock-out-wedstrijden bij een gelijkspel beslist worden door een strafschoppenserie."

"Dat was vroeger ook niet zo. Dat werd vaak met loting gedaan of via een tweede of zelfs derde wedstrijd. De olympische voetbalfinale in 1928 in Amsterdam is tweemaal gespeeld, tot vreugde van de penningmeester. De eerste wedstrijd tussen Uruguay en Argentinië eindigde in 1-1. Dus werd er drie dagen later nog een keer gespeeld (Uruguay won, red.)."

Wie heeft hem bedacht?
"William McCrum. Een Ierse keeper. Dat is nog wel het grappigste: dat iemand van wie je zou denken dat die er het grootste slachtoffer van is, het bedacht heeft. Via hem werd het ingevoerd in Engeland en met een zekere vertraging is dat ook in Nederland terechtgekomen."